Kemik Yoğunluğu Testi DEXA (DXA) Nedir? Nasıl Yapılır?

Kemik Yoğunluğu Testi DEXA (DXA) Nedir? Nasıl Yapılır? başlıklı yazımız ile bu konuya dair detayları inceleyeceğiz. DEXA taraması, kemik yoğunluğunu (kuvvetini) ölçen bir görüntüleme testidir. DEXA tarama sonuçları, kişinin osteoporoz (kemik erimesi) ve kırık riski hakkında faydalı ayrıntılar sağlar. Bu test aynı zamanda vücut yağ ve kas kütlesi gibi vücut bileşimini de ölçebilir.

Kemik Yoğunluğu Testi Nedir?

Bir kemik yoğunluğu testi olan DEXA, iskeletin belirli bölgelerindeki kemiklerin mineral içeriğini ölçer. Bu, kişi yaşlandıkça kemik kaybını tespit etmenin bir yoludur. Doktorlar bu testleri bazen kemik dansitometri testleri veya DXA olarak da adlandırır.

DEXA Taraması Nedir?

DEXA taraması, bir tür tıbbi görüntüleme testidir. Kemiklerin ne kadar yoğun olduğunu ölçmek için çok düşük seviyelerde x-ışınları kullanır. DEXA, "çift enerjili X-ışını absorpsiyometrisi" anlamına gelir.

Doktorlar, DEXA taramalarının osteoporozu teşhis etmeye yardımcı olan en kullanışlı, kolay ve ucuz test olduğunu düşünüyor. Ayrıca bu test hızlı ve ağrısız olmasıyla da öne çıkıyor.

Osteoporoz Nedir?

Osteoporoz, kırılgan kemikleri ve aynı zamanda kırık bir kemiğe sahip olma riskini tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Yaşlandıkça, kemikler kalınlığını ve gücünü kaybedebilir. Osteoporoz kelimenin tam anlamıyla "gözenekli kemik" anlamına gelir. DEXA testleri, doktorların kemik yoğunluğunu öğrenmesine ve kemiğin zamanla kırılma riskinin ne olduğunu takip etmesine yardımcı olur. Doktorlar osteoporozu teşhis etmeye yardımcı olması için DEXA testlerini sıklıkla kullanırlar.

Osteoporoz, vücudun yeni kemik dokusu üretme hızından daha hızlı bir şekilde kemik dokusu kaybetmesiyle ortaya çıkar. Bu en çok postmenopozal (menopoz sonrası) kadınlarda görülür. Zamanla kemikler zayıflar ve kırılganlaşan kemikler daha kolay kırılır.

Doktorlar osteoporozu, can yakmadığı için "sessiz" bir hastalık olarak adlandırırlar. Pek çok insan osteoporozu olduğunu ilk olarak, küçük bir düşüşün ardından bir kemiğini kırdıktan sonra fark eder.

Osteopeni Nedir?

Osteopeni, "düşük kemik yoğunluğunu" tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Zayıf ve çok aktif olanlar da dahil olmak üzere birçok kişi, düşük kemik yoğunluğuna sahip olabilir ancak bu mutlaka osteoporoz geliştirecekleri anlamına gelmez. Dünyaca ünlü birçok sporcunun kemik yoğunluğu düşüktür ancak kemikleri sağlıklı ve çok güçlüdür. Osteopeni “osteoporoz öncesi” anlamına gelmez ancak bazen kişinin kırık için başka risk faktörleri varsa, gelecekteki kırıkları önlemeye yardımcı olması için bir osteoporoz ilacı önerilebilir.

DEXA Taraması Nasıl Çalışır?

DEXA taramaları, kalça, omurga ve/veya bilek gibi belirli kemiklerdeki mineral içeriğini ölçer. DEXA taraması şu şekilde çalışır:

• Kişiden özel bir DEXA röntgen masasına yatması istenecektir. Teknisyen, kişinin doğru şekilde konumlanmasına ve istenen konumu korunmasına yardımcı olmak için köpük bloklar gibi bazı konumlandırma cihazları kullanacaktır.
• DEXA makinesinin kolu vücudun üzerinden geçer ve iki farklı x-ışını ışını kullanır. Işınlar, testi daha güvenli tutmak için çok az miktarda radyasyon içeri ve kemiği diğer dokulardan ayırmaya yardımcı olur.
• Tarayıcı, kemik yoğunluğu ölçüm verilerini resimlere ve grafiklere çevirir. Kemik kolayca ayırt edilebilecek bir biçimde beyaz renkte görülürken, yağ ve kas dokusu teknisyenin bilgisayar monitöründe arka plandaki gölgeler şeklinde görünür.
• Bu sonuçlar daha sonra bir radyolog veya DEXA yorumlama konusunda eğitim almış başka bir doktor tarafından gözden geçirilir ve yorumlanır.

DEXA Taraması Kimlere Yapılır?

Doktorlar, DEXA taramasından kimin ne sıklıkta yararlanabileceğine karar verirken birçok faktörü göz önünde bulundurur. Kişi 50 yaşından büyükse, herhangi bir kemiği kırıldıysa veya kemik sağlığını riske atan başka hastalıkları varsa osteoporoz ve kırık riski açısından kemik sağlığını değerlendirmek için genellikle bir DEXA taraması önerilir.

Araştırmalar, kadınların kemik kütlesini erkeklerden daha erken ve daha hızlı kaybetmeye başladığını gösteriyor. Bu nedenle doktorlar, kadınlara erkeklere kıyasla daha genç yaşlarda osteoporoz taraması yapılması için genellikle DEXA testini öneriyorlar.

Osteoporoz veya kırıklar için aşağıdakileri içeren bir veya daha fazla risk faktörü varsa doktor tarafından bir DEXA taraması yaptırılması önerilebilir:

• Artan yaş: Birçok kişi yaşlandıkça kemik kütlesini kaybeder. ABD’de yer alan Ulusal Osteoporoz Vakfı, ortalama risk altındaki kişilerin kadınlarda 65, erkeklerde ise 70 yaşından başlayarak DEXA taraması yaptırmasını önermektedir.
• Aile öyküsü: Bir veya daha fazla aile üyesinde osteoporoz veya birden fazla kırık varsa, kemik kaybı riski daha yüksek olabilir.
• Önceki kırık yaralanmaları: Özellikle 50 yaşından sonra bir kemiğin kırılması, daha büyük risk altında olunduğunun bir işareti olabilir. Gözenekli (daha az yoğun) kemikler daha kolay kırılır.
• İlaçlar: Steroid prednizon, kanser ilaçları ve organ nakli sonrası kullanılanlar gibi bazı ilaçlar kemikleri zayıflatabilir.
• Genel sağlık durumu: Birçok kronik tıbbi rahatsızlık, kemiklerin kırılma olasılığını artırabilir. Romatoid artrit, lupus, diyabet, karaciğer hastalığı ve böbrek hastalığı riski artıran rahatsızlıklardan bazılarıdır.

DEXA Taramaları Başka Ne Amaçla Kullanılıyor?

Doktorlar ayrıca aşağıdakiler için de bir DEXA taraması isteyebilir:

• Zamanla kemik sağlığında oluşan değişikliklerini izlemek için.
• Bir tedaviye (örneğin bir osteoporoz ilacı gibi) verilen yanıtın izlemek amacıyla.
• Vücudun ne kadar yağ ve kas kütlesine sahip olduğu (ve nerede olduğu) gibi vücut bileşimini değerlendirmek için.

DEXA Taraması Ne Sıklıkla Yapılmalıdır?

DEXA taramasının iki yılda bir yapılması önerilir. Belirli hastalıkları olanlar için bu süre değişebilir.

Doktor kişinin yaşı, kırık riskinin düzeyi, önceki DEXA taraması ve kullandığı mevcut ilaçlar gibi çeşitli faktörleri dikkate alacaktır. Doktor daha sonra, kemik sağlığının nasıl değerlendireceği ve korunacağı konusunda kişiye kişiselleştirilmiş bir plan sunacaktır.

DEXA Taraması İçin Nasıl Hazırlanılır?

Çoğu insanın DEXA taramasından önce günlük rutinini değiştirmesi gerekmez. Doktor kişiye aksini söylemedikçe, normaldeki gibi yiyip içmek ve ilaçları kullanmak gerekir. Test öncesinde kişinin şu anki sağlık durumu, ailesinin kırık kemik geçmişi, sigara içme geçmişi ve kullanılan mevcut ilaçlar hakkında sorular soran bir anketi doldurması istenebilir.

Testten önce aşağıdakilerin yapılması tavsiye edilir:

• Testten 24 saat önce kalsiyum takviyesi almayı bırakın: Buna multivitaminler ve genellikle mide yanması için kullanılan antasitler de dahildir.
• Metal içermeyen bol giysiler giyin: Teste girerken rahat giysiler giyilmelidir. Üzerinde (fermuar, düğme veya tokasında) metal bulunmayan ürünler seçilmelidir. Eşofman altı ve rahat bir üst iyi seçimler olabilir.
• Hamile olma ihtimaliniz varsa doktorunuza söyleyin: DEXA taramaları düşük düzeyde radyasyon kullanır. Doktorlar, gelişmekte olan fetüsü korumak için hamilelik sırasında radyasyon maruziyetinden tümüyle kaçınılmasını önermektedir.

DEXA Testi Nasıl Yapılır?

DEXA kemik yoğunluğu testleri ayakta tedavi prosedürleridir. Test sırasında normal kıyafetler giyilebilir veya bir hastane önlüğü giyilmesi istenebilir. Bu testte iğne veya enjeksiyon yoktur. DEXA testi yaptırmak, standart bir röntgen çekimine çok benzer.

DEXA Taraması Ne Kadar Sürer?

Bir DEXA taraması genellikle 25 dakikadan fazla sürmez. Birçok kişinin test odasına girip çıkması 30 dakikadan daha kısa sürer.

DEXA Taraması Ağrılı mıdır?

DEXA taraması kesinlikle ağrılı bir test değildir. X-ışınları vücuttan geçerken hiçbir şey hissedilmez.

Kişi nasıl konumlandırıldığına bağlı olarak masanın üzerinde uzanırken biraz rahatsız hissedebilir ancak bu pozisyonda yalnızca birkaç dakika kalınması gerekecektir.

DEXA Taraması Ne Kadar Doğru Sonuç Verir?

DEXA taramaları yüksek derecede kesinlik ve doğruluk sunar. Doktorlar, DEXA taramalarının osteoporoz teşhisi için kesin ve güvenilir bir test olduğunu düşünmektedirler.

Röntgen cihazlarının aksine, DEXA cihazları kemik mineralini doğru bir şekilde ölçme yetenekleri açısından günlük olarak kontrol edilir ve hiçbir DEXA cihazı birbirinin tamamen aynısı değildir. Bu nedenle doktorlar, kişinin tüm DEXA testlerini aynı makinede yaptırması konusunda ısrarcı olabilir.

DEXA Taraması Sonrasında Ne Olur?

DEXA taramaları hızlı ve ağrısızdır. Testten hemen sonra normal aktivitelere devam edilebilir.

DEXA görüntülerini yorumlama yetkisine sahip profesyoneller kişinin sonuçlarını gözden geçirecek ve doktora iletilecek bir rapor yazacaktır.

Doktor test sonuçlarını hastaya açıklayacak ve bunların onun sağlığı için ne anlama geldiğini anlamasına yardım edecektir. Doktor, kemiklerin nasıl güçlü tutulacağı konusunda kişiye yardımcı olacaktır. Ayrıca kırık riskini azaltmaya yardımcı olabilecek diyet ve bazı yaşam tarzı değişiklikleri de önerebilir.

Doktora Neler Sorulmalıdır?

Doktor bir DEXA taraması önerdiyse ona aşağıdaki sorular sormak faydalı olacaktır:

• Bu testi bana neden tavsiye ediyorsunuz?
• Bu testi nerede yaptırmamı önerirsiniz?
• Testime hazırlanmak için ne yapmalıyım?
• Test sonuçlarını ne sürede almayı beklemeliyim?
• Bundan başka testlere de ihtiyacım olacak mı?
• Kemiklerimi sağlıklı tutmak için evde neler yapabilirim?

Doktorlar, DEXA taramalarının osteoporoz ve kırık riskini teşhis etmede “altın standart” olduğunu düşünüyor. Birçok kişi yaşlandıkça kemik yoğunluğunu kaybeder ancak bu durum, kırılgan kemiklerin yaşlılığın değişmez bir gerçeği olarak kabul edilmesi gerektiği anlamına gelmez. Kişinin kemiklerine nasıl iyi bakabileceğini öğrenmesi için yılların geçmesini beklemesi gerekmez. Kişi doktoruna, DEXA taramasının kemik sağlığının değerlendirilmesinde yardımcı olup olmayacağını sormalı ve kemik kaybını yavaşlatmak veya kemiklerini yıllar boyunca korumak için atılabilecek adımlar hakkında onunla konuşmalıdır.