GM1 Gangliosidoz Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

GM1 Gangliosidoz Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. GM1 gangliosidoz, her yaşta görülen nadir bir lizozomal depolama bozukluğudur. Kalıtsal bir gen mutasyonu, yağların ve şekerlerin parçalanmasına yardımcı olan bir enzimi etkiler. Bu moleküller beyin ve omurilikte birikerek nöbetlere, görme kaybına ve diğer semptomlara neden olur. Çeşitli tedaviler semptomları hafifletebilir ancak hastalığı tümüyle ortadan kaldıran bir tedavi yoktur.

Gm1 Gangliosidoz Nedir?

GM1 gangliosidoz, moleküllerin birikmesine neden olan, beyindeki ve omurilikteki sinir hücrelerine geri dönüşü olmayan bir şekilde zarar veren nadir bir hastalıktır. Ebeveynlerin her birinden bu bozukluğa neden olan bir gen değişikliği (mutasyon) miras alınır. Belirtiler bebeklikte, çocuklukta veya yetişkinlikte ortaya çıkabilir. Bir tür lizozomal depolama bozukluğudur. Ne yazık ki tam bir tedavisi yoktur.

Lizozomal Depo Bozukluğu Nedir?

Lizozomal depolama bozuklukları, metabolizmanızın nasıl çalıştığını etkileyen bir tür kalıtsal metabolik bozukluktur. Metabolizma yiyeceklerin enerjiye dönüştürülmesine ve toksinlerden kurtulmaya yardımcı olur. Tay-Sachs hastalığı da dahil olmak üzere yaklaşık 50 farklı lizozomal depo hastalığı vardır.

Lizozomal, lizozomları ifade eder, yani hücrelerde enzim içeren küçük bileşenler. Bu enzimler vücudun yağlar ve şekerler gibi büyük molekülleri parçalamasına yardımcı olur. Bu büyük moleküller hücrelere girdiğinde, enzimler onları daha basit olanlara dönüştürür. Kişide lizozomal depo bozukluğu olduğunda enzimleri bu görevi yerine getiremez. Sonuç olarak moleküller birikir ve vücut bunları anormal bir şekilde depolamaya başlar. “Depo bozukluğu” (veya depo hastalığı) terimi buradan gelmektedir.

GM1 gangliosidoz gibi lizozomal depolama bozuklukları ilerleyici hastalıklardır. Vücutta daha fazla molekül biriktikçe semptomlar daha da kötüleşir.

GM1 Gangliosidoz Türleri Nelerdir?

GM1 gangliosidoz konjenital bir hastalıktır, yani buna neden olan gen değişikliği doğumda mevcuttur. Bununla birlikte semptomlar yaşamın ilerleyen dönemlerine kadar ortaya çıkmayabilir. Doktorlar GM1 gangliosidozu semptomların ilk ortaya çıktığı zamana göre tiplere ayırır. Genellikle semptomlar ve zamanlama arasında bir örtüşme vardır.

GM1 gangliosidoz tipleri şunları içerir:

• Klasik infantil (tip 1): Semptomlar genellikle bir bebek 6 aylık olduğunda belirgindir. Bu tip hızlı ilerler.
• Juvenil (tip 2): Belirtiler tipik olarak bir çocuk 1 ila 5 yaşlarındayken ortaya çıkar. Hastalığın ilerlemesi tip 1'den daha yavaştır.
• Yetişkin (tip 3): Belirtiler 3 yaş kadar erken ve 30 yaş kadar geç ortaya çıkabilir. Bu tip diğerlerine göre daha yavaş ilerler.

GM1 Gangliosidoz Ne Kadar Yaygındır?

GM1 gangliosidozu oldukça nadir görülür. Dünya çapında her 100.000 ila 200.000 kişiden yaklaşık 1'ini etkiler.

GM1 Gangliosidozuna Ne Sebep Olur?

GLB1 genindeki bir değişiklik GM1 gangliosidozuna neden olur. Bu gen, lizozomlarda bulunan beta-galaktosidaz adlı bir enzimin üretilmesine yardımcı olur. Enzim, beyindeki sinir hücrelerinin nasıl çalıştığında kritik bir rol oynayan GM1 gangliosid gibi molekülleri parçalar.

Gen değişikliği vücudun GM1 gangliosidi parçalamasını engeller. Moleküller doku ve organlarda birikmeye başlar. Hastalık sinir sistemindeki hücrelerde, özellikle de beyinde ve omurilikte geri dönüşü olmayan hasara neden olur.

GM1 Gangliosidoz İçin Kimler Risk Altındadır?

GM1 gangliosidoz geliştirmek için her ebeveynden değişmiş bir GLB1 genini miras almak gerekir. Bu durumda ebeveynler gen değişikliğinin taşıyıcılarıdır ancak aslında hastalığa sahip değildirler. Doktor bu durumu otozomal resesif bozukluk olarak adlandırabilir.

Her iki ebeveyn de GLB1 gen mutasyonu taşıyıcısı olsa bile çocukları etkilenebilir veya etkilenmeyebilir. Hastalık ortaya çıktığında genellikle geçmiş nesilleri etkileyen aynı tiptir.

Her iki ebeveyn de gen değişikliğine sahip olduğunda çocuklarının her birinin:

• Mutasyona uğramış geni almama şansı (hastalık riski yok) 4'te 1’dir.
• GM1 gangliosidoz gelişme şansı 4'te 1’dir.
• Hastalığa yakalanmayan bir taşıyıcı olma şansı 2'de 1’dir.

Herhangi bir aile bu genetik mutasyona sahip olabilir ancak Japon kökenli kişilerin tip 3 geliştirme olasılığı daha yüksektir.

GM1 Gangliosidozun Belirtileri Nelerdir?

GM1 gangliosidoz belirtileri tipe bağlı olarak değişir. Tipler aynı semptomların bazılarını paylaşır.

İnfantil (tip 1) GM1 gangliosidoz belirtileri:

• Şişmiş karın.
• Büyümüş dalak ve büyümüş karaciğer.
• Yüksek seslere karşı aşırı irkilme tepkisi.
• İşitme kaybı.
• Gözlerde kırmızı lekeler ve görme kaybı.
• Gelişimsel kilometre taşlarında gerileme.
• Nöbetler.
• Sert eklemler veya iskelet anormallikleri.
• Zayıf kas tonusu (hipotoni).

Juvenil (tip 2) GM1 gangliosidoz belirtileri:

• Ataksi (koordinasyon ve denge sorunları).
• Kornea hastalığı (bulanıklık).
• Yutma güçlüğü (disfaji).
• Distoni (aşırı kas kasılmaları).
• Bilişsel işlev veya düşünme becerilerinin kaybı.
• Konuşma ile ilgili sorunlar (dizartri).
• Nöbetler.

Yetişkin (tip 3) GM1 gangliosidoz belirtileri:

• Kas zayıflığı veya atrofisi.
• Kornea hastalığı (bulanıklık).
• Distoni.
• Kanserli olmayan (iyi huylu) deri lezyonları.

GM1 Gangliosidoz Nasıl Teşhis Edilir?

Bu hastalık ailede varsa doğum öncesi bir test, doğmamış bebeğin gen değişikliğine sahip olup olmadığını belirleyebilir. Anne adayı değişmiş gene sahip hücreleri aramak için genetik amniyosentez veya koryon villus örnekleme (CVS) testi yaptırabilir.

Bu testler bebeklerden yetişkinlere kadar bu durumu teşhis edebilir:

• Enzim tahlili: Bu test kandaki beta-galaktosidaz enzimlerini ölçer.
• Moleküler genetik test: Bu kan testi, GLB1 gen mutasyonunu tanımlamak için DNA dizilerini inceler. DNA (deoksiribonükleik asit) ebeveynlerden miras alınır.
• Yenidoğan taramaları: Bazı eyaletler, hastanedeki rutin yenidoğan bakımının bir parçası olarak lizozomal depo bozuklukları için enzim testlerini içerir.

GM1 Gangliosidoz Tedavileri Nelerdir?

GM1 gangliosidoz için bir ilaç, prosedür veya tedavi yoktur. Tedaviler, yaşam kalitesini artırmak için bireye özgü semptomları en aza indirmeye odaklanır. Örneğin epilepsi için ketojenik diyet (keto diyeti) ve gabapentin gibi antikonvülsan ilaçlar nöbetleri hafifletebilir.

Bununla birlikte tıbbi araştırmacılar aktif olarak hastalığı tedavi etmek ve durdurmak için yeni yollar aramaktadır. Kişinin kendisi veya çocuğu, halen geliştirilmekte olan umut verici yeni tedavileri denemek için bir klinik araştırmaya katılabilir. Bu tedaviler şunları içerebilir:

• Enzim geliştirme veya enzim replasman tedavisi.
• Gen terapisi.
• Kök hücre nakli (kemik iliği nakli olarak da adlandırılır).
• Molekülleri değiştirmek ve hastalık sürecini durdurmak için substrat azaltma tedavisi.

GM1 Gangliosidozu Önlenebilir mi?

Kişi GM1 gangliosidoza neden olan mutasyona uğramış geni taşıyorsa bir genetik danışman bu genin çocuklara geçme olasılığını azaltmak için seçenekleri tartışabilir. Örneğin, mutasyona uğramış geni taşımayan embriyoları belirlemek için preimplantasyon genetik tanı (PGT) kullanılabilir. Doktor sağlıklı embriyoları in vitro fertilizasyon (IVF) kullanarak implante eder. PGT, çocuğun taşıyıcı olmayacağını veya hastalığı geliştirmeyeceğini garanti eder.

GM1 Gangliosidozu Olan Biri İçin Hastalığın Seyri Nasıldır?

GM1 gangliosidoz belirtileri zaman içinde giderek kötüleşir. GM1 gangliosidozu olan bir kişinin yaşam beklentisi ve yaşam kalitesi tipe bağlı olarak değişir:

• Tip 1 (klasik infantil) olan bebekler 2 yaşına kadar yaşayabilir.
• Tip 2 (juvenil) olan çocuklar semptomların başlangıcındaki yaşlarına bağlı olarak orta çocukluk veya erken yetişkinlik dönemlerinde yaşayabilirler.
• Tip 3 (yetişkin) olan kişilerin yaşam süreleri, semptomların başlangıcındaki yaşlarının yanı sıra semptom tipi ve şiddetine bağlı olarak değişir.

Ne Zaman Doktor ile İşletişime Geçmek Gerekir?

Kişinin kendisi veya çocuğu aşağıdaki durumlarla karşılaşırsa bir doktorla iletişime geçilmelidir:

• Denge veya yürüyüş (yürüme) sorunları.
• Nefes almada, yutkunmada veya konuşmada güçlük.
• İşitme veya görme değişiklikleri.
• Gözlerde kırmızı lekeler.
• Nöbetler.

Doktora Hangi Sorular Sorulmalıdır?

Doktora aşağıdakileri sormak faydalı olabilir:

• Bende (veya çocuğumda) ne tür GM1 gangliosidoz var?
• Hangi ilaçlar semptomları hafifletebilir?
• Belirtileri hafifletmek için evde hangi adımları atabiliriz?
• Hangi tıbbi uzmanlara görünmeliyiz?
• Komplikasyon belirtilerine bakmalı mıyım?
• Ailem gen mutasyonu için test yaptırmalı mı?

GM1 gangliosidoz, vücudun yağ ve şeker moleküllerini parçalamasını engelleyen nadir görülen kalıtsal bir hastalıktır. Bir tür lizozomal depolama bozukluğudur. Moleküller biriktikçe nöbetler, denge sorunları ve yutma güçlüğü gibi semptomlar yaşanır. Bu hastalığa yakalanmak için hastalığa neden olan gen mutasyonunun bir kopyasını hem anneden hem de babadan miras almak gerekir. Tedaviler belirli semptomları hafifletmeye odaklanır. Hastalığı tümüyle ortadan bir tedavi yoktur ancak yeni tedaviler için klinik çalışmalar devam etmektedir. Doktor ile gen mutasyonunun gelecek nesillere geçme olasılığını azaltmanın yolları konuşulabilir.