Şizofreni Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Şizofreni Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Şizofreni, halüsinasyonlar ve sanrılar da dahil olmak üzere gerçeklikten kopmayı içerir. Ayrıca belirtileri fark etme yeteneğini de etkiler. Bu ciddi bir durumdur ancak tedavi edilebilir.

Şizofreni Nedir?

Şizofreni, fiziksel ve zihinsel sağlık üzerinde ciddi etkileri olan psikiyatrik bir durumdur. Beynin çalışma şeklini bozarak düşünceler, hafıza, duyular ve davranışlar gibi şeylere müdahale eder. Sonuç olarak, günlük hayatın birçok bölümünde zorlanılabilir. Tedavi edilmeyen şizofreni genellikle ilişkileri (profesyonel, sosyal, romantik ve diğer) bozar. Ayrıca düşünceleri organize etmekte zorlanmaya neden olabilir ve kişi, yaralanma veya diğer hastalıklar açısından kendini risk altına sokacak şekilde davranabilir.

Şizofreni Türleri Nelerdir?

Psikiyatristler bir zamanlar paranoit şizofreni ve katatonik şizofreni gibi farklı şizofreni türlerinden bahsederlerdi. Ancak bu türler şizofreni teşhisi veya tedavisinde pek kullanışlı değildi. Bunun yerine, uzmanlar artık şizofreniyi aşağıdakileri içeren bir durum spektrumu olarak görmektedir:

• Şizotipal kişilik bozukluğu (bu da kişilik bozuklukları kategorisine girer).
• Sanrısal bozukluk.
• Kısa psikotik bozukluk.
• Şizofreniform bozukluk.
• Şizoaffektif bozukluk.
• Diğer şizofreni spektrum bozuklukları (belirtilmiş veya belirtilmemiş). Bu tanı, sağlık hizmeti sağlayıcılarının şizofreninin olağandışı varyasyonlarını teşhis etmesine olanak tanır.

Şizofreni Kimleri Etkiler?

Şizofreni, erkeklerde 15 ila 25 yaşları arasında, kadınlarda ise 25 ila 35 yaşları arasında başlar. Ayrıca erkekleri ve kadınları eşit sayıda etkileme eğilimindedir. Yeni şizofreni vakalarının yaklaşık %20'si 45 yaşın üzerindeki kişilerde görülür. Bu vakalar erkeklerde daha fazla görülme eğilimindedir. Çocuklarda şizofreni nadirdir ancak mümkündür. Şizofreni çocukluk çağında başladığında, genellikle daha şiddetli ve tedavisi daha zordur.

Şizofreni Ne Kadar Yaygındır?

Şizofreni oldukça yaygın bir durumdur. Dünya çapında her 100.000 kişiden 221'ini etkilemektedir.

Şizofreninin Beş Belirtisi Nelerdir?

Şizofreni hastası olan birçok kişi şizofreni semptomları olduğunu fark edemez ancak etrafındakiler bunları fark edebilir.

Aşağıdakiler şizofreninin beş ana belirtisidir:

• Sanrılar: Bunlar, bu inançların yanlış olduğuna dair çok sayıda kanıt olsa bile sahip olunan yanlış inançlardır. Örneğin kişi, birisinin ne düşündüğü, söylediği veya yaptığının kontrol edilebildiği düşünebilir.
• Halüsinasyonlar: Hala sesler duymak gibi var olmayan şeyleri gördüğünü, duyduğunu, kokladığını, dokunduğunu veya tattığı düşünmek.
• Dağınık veya tutarsız konuşma: Kişi konuşurken düşüncelerinizi organize etmekte zorluk çekebilir. Bu, bir konu üzerinde odaklanma konusunda zorluk yaşanmasına veya düşüncelerin çevredeki insanların o kişiyi anlayamayacak kadar karışık olmasına sebep olabilir.
• Dağınık veya olağandışı hareketler: Kişi, etraftaki insanların beklediğinden farklı hareket edebilir. Örneğin, net bir neden olmadan çok fazla dönebilir veya hiç hareket etmeyebilir.
• Negatif belirtiler: Bunlar, beklenen şeyleri yapma yeteneğinin azalması veya kaybolması anlamına gelir. Örneğin kişi, yüz ifadeleri yapmayı bırakabilir veya düz, duygusuz bir sesle konuşabilir. Negatif belirtiler, özellikle sosyalleşmek veya normalde zevk alınan şeyleri yapmak istenmemesi gibi motivasyon eksikliklerini de içerir.

Bu belirtiler nedeniyle aşağıdakiler yapılabilir:

• Şüpheci, paranoyak veya korkmuş hissetmek.
• Hijyenine ve görünüşe önem vermemek.
• Depresyon, anksiyete ve intihar düşünceleri yaşamak.
• Belirtileri hafifletmek için alkol, nikotin, reçeteli ilaçlar veya eğlence amaçlı uyuşturucular kullanmak.

Şizofreniye Ne Sebep Olur?

Şizofreninin tek bir nedeni yoktur. Uzmanlar şizofreninin farklı nedenlerle ortaya çıktığından şüphelenmektedir. Üç ana neden şunlardır:

• Beynin hücreler arası iletişim için kullandığı kimyasal sinyallerdeki dengesizlikler.
• Doğumdan önce beyin gelişimi sorunları.
• Beynin farklı bölgeleri arasındaki bağlantıların kaybı.

Şizofreninin Risk Faktörleri Nelerdir?

Şizofreninin doğrulanmış herhangi bir nedeni olmasa da bu durumun gelişmesi için risk faktörleri vardır:

• Çevre: Çevredeki birçok faktör şizofreni geliştirme riskini artırabilir. Kış aylarında doğmak riski biraz artırır. Enfeksiyonlar ve otoimmün hastalıklar (bağışıklık sisteminin vücudun bir kısmına saldırması) dahil olmak üzere beyni etkileyen bazı hastalıklar da riski artırabilir. Uzun süreli aşırı stres de bu hastalığın gelişiminde rol oynayabilir.
• Gelişim ve doğum koşulları: Doğmadan önce nasıl gelişildiği şizofrenide rol oynar. Doğum yapan ebeveyn hamileyken gestasyonel diyabet, preeklampsi, yetersiz beslenme veya D vitamini eksikliği yaşadıysa şizofreni olma riski artar. Ayrıca doğumda düşük kiloda olmak veya doğum sırasında komplikasyonlar oluşması (örneğin acil sezaryenle doğum) riski artırır.
• Eğlence amaçlı uyuşturucu kullanımı: Şizofreni, özellikle yüksek miktarlarda ve yaşamın erken dönemlerinde bazı eğlence amaçlı uyuşturucuların kullanımıyla bağlantılıdır. Gençken yoğun marihuana (esrar) kullanımı arasındaki bağlantı, bu bağlantılar arasında en iyi çalışılmış olanlardan biridir. Ancak uzmanlar marihuana kullanımının şizofreninin doğrudan bir nedeni mi yoksa sadece katkıda bulunan bir faktör mü olduğundan emin değillerdir.

Şizofreni Genetik midir?

Uzmanlar şizofreninin belirli bir nedenini bulamamışlardır, bu nedenle genetiğin şizofreniye neden olup olmadığı kesin olarak söylenemez ancak ailede şizofreni öyküsü varsa (özellikle kişini şizofreni hastası bir ebeveyni veya kardeşi varsa) bu hastalığa yakalanma riski çok daha yüksektir.

Şizofreni Nasıl Teşhis Edilir?

Bir uzman doktor; sorduğu sorular, kişinin tanımlanan belirtileri veya hareketlerini gözlemleyerek şizofreni veya ilgili bozuklukları teşhis edebilir. Doktor ayrıca belirtilerin diğer olası nedenlerini elemek için de sorular sorar. Daha sonra bulduklarını şizofreni teşhisi için gerekli kriterlerle karşılaştırır.

DSM-5'e göre, şizofreni teşhisi için aşağıdakiler gereklidir:

• Beş ana semptomdan en az ikisi.
• En az bir aydır belirtilerin var olması.
• Belirtilerin çalışma yeteneğini veya ilişkileri (arkadaşça, romantik, profesyonel veya başka türlü) etkilemesi.

Şizofreniyi Teşhis Etmek İçin Hangi Testler Yapılır?

Şizofreni için herhangi bir tanı testi yoktur ancak sağlık hizmeti sağlayıcıları şizofreni tanısı koymadan önce diğer durumları elemek için testler yapabilir. En olası test türleri şunları içerir:

• Görüntüleme testleri: Sağlık hizmeti sağlayıcıları inme, beyin yaralanmaları, tümörler ve beyin yapısındaki diğer değişiklikler gibi sorunları elemek için genellikle bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MR) ve diğer görüntüleme testlerini kullanacaktır.
• Kan, idrar ve beyin omurilik sıvısı (spinal tap) testleri: Bu testler vücut sıvılarında davranışlardaki değişiklikleri açıklayabilecek kimyasal değişiklikleri arar. Ağır metal toksisitesini veya diğer zehirlenme nedenlerini, enfeksiyonları ve daha fazlasını ekarte edebilirler.
• Beyin aktivitesi testi: Bir elektroensefalogram (EEG) beyindeki elektriksel aktiviteyi tespit eder ve kaydeder. Bu test epilepsi gibi durumların ekarte edilmesine yardımcı olabilir.

Şizofreni Tümüyle Tedavi Edilebilir mi?

Şizofreni iyileştirilemez ancak genellikle tedavi edilebilir. Vakaların küçük bir yüzdesinde insanlar şizofreniden tamamen kurtulabilir ancak bu bir tedavi değildir çünkü kimin nüksedip kimin nüksetmeyeceğini bilmenin bir yolu yoktur. Bu nedenle, uzmanlar bu durumdan kurtulan kişileri "remisyonda" olarak kabul etmektedir.

Şizofreni Nasıl Tedavi Edilir?

Şizofreni tedavisi genellikle ilaç, terapi ve öz yönetim tekniklerinin bir kombinasyonunu içerir. Bunlar şunları içerir:

• Antipsikotikler: Bu ilaçlar beynin hücreler arası iletişim için belirli kimyasalları nasıl kullandığını engeller.
• Diğer ilaçlar: Doktor, şizofreni belirtilerinin yanında veya bu belirtiler nedeniyle ortaya çıkan belirtiler için başka ilaçlar da reçete edebilir. Ayrıca antipsikotik ilaçların titreme gibi yan etkilerini azaltmaya yardımcı olacak ilaçlar da reçete edilebilir.
• Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi gibi konuşma terapisi yöntemleri durumla başa çıkma ve durumu yönetmeye yardımcı olabilir. Uzun süreli terapi, şizofreninin yanı sıra anksiyete, depresyon veya madde kullanımı sorunları gibi ikincil sorunlara da yardımcı olabilir.
• Elektrokonvülsif terapi (EKT): Diğer tedaviler işe yaramazsa doktor EKT önerebilir. Bu tedavi, kafa derisine uygulanan ve daha sonra beynin belirli bölümlerini uyaran bir elektrik akımı kullanmayı içerir. Uyarım kısa bir nöbete neden olur, bu da şiddetli depresyon, ajitasyon ve diğer sorunlar varsa beyin fonksiyonlarını iyileştirmeye yardımcı olabilir. EKT sırasında anestezi alınır. Bu prosedür için uyunur ve herhangi bir acı hissedilmez.

Tedaviden Ne Kadar Süre Sonra Kişi Kendini Daha İyi Hisseder?

Farklı ilaçların etkileri fark edilmeden önce farklı süreler aldığından, ilaç ve terapinin ne kadar süreceğini söyleyecek en iyi kişi ilgili sağlık uzmanıdır. Sağlık uzmanı ayrıca ilk tedavilerin işe yaramaması durumunda yardımcı olabilecek diğer tedavi seçenekleri hakkında da bilgi verebilir.

Risk Nasıl Azaltılabilir veya Bu Durum Nasıl Önlenebilir?

Uzmanlar hala şizofreninin neden ortaya çıktığını bilmedikleri için, bunu önlemek veya ortaya çıkma riskinizi azaltmak mümkün değildir.

Bu Hastalığa Sahip Olanları Neler Bekler?

Şizofreni kişiden kişiye büyük farklılıklar gösteren bir durumdur. İş, ilişkiler ve öz bakım konularında zorlanılabilir. Ancak kişi tedavi ile çalışabilir, kendine bakabilir ve tatmin edici ilişkiler kurabilir. Bu durum aynı zamanda insanları genellikle döngüsel olarak etkiler. Bu, durumun alevlendiği ve semptomların çok daha kötüleştiği dönemlerden geçilebileceği anlamına gelir. Ardından, semptomların iyileştiği ancak tamamen ortadan kalkmadığı bir dönem geçirilebilir.

Bu durum ne kadar ciddi olursa olsun, tedavi bu durumla birlikte yaşamayı ve bunun hayatı nasıl etkilediğini en aza indirmeyi mümkün kılar.

Şizofreninin Seyri Nasıldır?

Şizofreni tek başına ölümcül bir durum değildir ancak etkileri tehlikeli veya zararlı davranışlara yol açabilir. Şizofreni hastalarının yaklaşık üçte birinde semptomlar zaman içinde kötüleşir. Bunun nedeni belirtilerin tedaviye yanıt vermemesi veya durumu yönetmek için tedavi planlarını yeterince yakından takip etmekte zorlanmak olabilir. Şizofreni hastalarının yaklaşık %10'u intihar ederek ölmektedir. Diğer insanlar tedaviye yanıt verir ancak yine de semptomların geri döndüğü ve kötüleştiği dönemler yaşarlar. Ayrıca bu kişilerde, bu durumun daha önceki atakları nedeniyle odaklanma veya düşünme güçlüğü gibi kalıcı sorunlar da olabilir.

Şizofrenisi Olan Kişi Kendine Nasıl Bakabilir?

Kişinin şizofrenisi varsa, kendine bakmasına ve durumunu yönetmesine yardımcı olmak için aşağıdakileri yapmalıdır:

• İlaçları reçete edildiği şekilde almak: Yapılabilecek en kritik şeylerden biri ilaçları düzenli bir şekilde almaktır. Kişide şizofreni varsa, doktoruyla konuşmadan ilaçlarını bırakmamalıdır. Hem iyi çalışan hem de en az yan etkisi olan veya hiç yan etkisi olmayan bir ilaç bulmak için endişeleri veya yaşanan yan etkileri doktorla paylaşmak gerekir.
• Sağlık uzmanını önerildiği şekilde görmek: Doktor hastanın kendisini görmesi için bir program ayarlayacaktır. Bu ziyaretler, durumu yönetmeye yardımcı olması için özellikle önemlidir.
• Belirtileri görmezden gelmemek veya bunlardan kaçınmamak: Erken teşhis ve tıbbi bakım ile tedaviye yanıt verme ve iyi bir sonuç alma olasılığı daha yüksektir.
• Alkol ve eğlence amaçlı uyuşturucu kullanımından kaçınmak: Alkol ve uyuşturucu kullanımı şizofreni semptomlarını daha da kötüleştirebilir ve başka sorunlara yol açabilir. Buna reçeteli ilaçların reçete dışında bir şekilde kullanılması da dahildir.
• Destek aramayı düşünmek: Çeşitli kuruluşlar hastalara yardımcı olabilecek kaynaklar ve bilgiler sunabilir.

Ne Zaman Bir Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Doktoru tavsiye edildiği şekilde görmek gerekir. Ayrıca semptomlarda bir değişiklik fark edilirse, örneğin ilaçların alınmasına rağmen daha da kötüleşirlerse, doktoru ziyaret etmek gerekir. İlacın yan etkileri hayatta aksamalara neden oluyorsa da doktoru görmek gerekir. Doktor bazen aynı etkilere neden olmadan durumu daha iyi tedavi edebilecek alternatif ilaçlar veya tedaviler önerebilir.

Ne Zaman Acil Servise Başvurulmalıdır?

Kendine veya başkalarına zarar verme düşüncesi olanlar 112 Acil Çağrı Merkezi’ni aramalı veya en yakın acil servise başvurmalıdır.

Bir Yakını Şizofreni Belirtileri Gösteren Kişi Neler Yapabilir?

Sevdiğiniz bir kişinin şizofreni veya ilgili bir durumun belirtilerini gösterdiğini fark ederseniz, aşağıdakileri yaparak ona yardımcı olmayı deneyebilirsiniz:

• Nasıl yardımcı olabileceğinizi sorun: Dinlemek ve yardım teklif etmek bir iletişim hattını açık tutar ve hastaların başkalarına bağlı hissetmelerine yardımcı olur.
• Yardımcı olabilecek biriyle görüşmeleri için onları teşvik edin: Şizofreni tedavisi, özellikle de ilaç tedavisi, kişinin semptomlarını iyileştirebilir ve neyin gerçek olup neyin olmadığını anlamasına yardımcı olabilir.
• Yargılamayın veya tartışmayın: Kanıtınız olsa bile, neyin gerçek olup neyin olmadığı konusunda onları yargılamaktan veya onlarla tartışmaktan kaçının. Halüsinasyon veya hezeyan yaşayan kişiler genellikle kanıtlara yanıt vermezler çünkü neyin gerçek neyin gerçek olmadığını anlayamazlar.
• Sakin olun: Tedirgin veya kızgınlarsa sesinizi yükseltmeyin ve etrafınızdaki alanı mümkün olduğunca sakin ve sessiz hale getirmeye çalışın. Ayrıca kendilerini kapana kısılmış veya başka bir şekilde tehdit altında hissetmediklerinden emin olmalısınız.
• Acil durumlarda yardım alın: Şizofreni hastalarının intihar ederek ölme olasılığı çok daha yüksektir. Kendilerine veya başkalarına zarar verme düşüncelerinden bahsederlerse yardım çağırın.

Şizofreni korkutucu bir durum olabilir. Klişelerin aksine, bu durum iyileşmenin ya da mutlu, tatmin edici bir yaşam sürmenin imkansız olduğu bir durum değildir. Şizofreni belirtilerine sahip olduğunu düşünenlerin mümkün olan en kısa sürede bir sağlık uzmanıyla konuşması çok önemlidir. Onların görevi hastalara yardımcı olmaktır ve doktorlar, özellikle de şizofreni gibi ruh sağlığı durumlarında uzmanlaşmış olanlar, hastaların kendilerini yargılanmış, utanmış veya mahcup hissetmemesine yardımcı olacak eğitime sahiptir.

Bir yakınınızın psikoz veya şizofreni belirtileriyle mücadele ettiğini fark ederseniz, onu nazikçe ve destekleyici bir şekilde bakım almaya teşvik edin. Erken teşhis ve tedavi, insanların iyileşmesine ve bu durumu yönetmesine yardımcı olma konusunda büyük bir fark yaratabilir.