Omurilik Yaralanmaları Neden Olur? Sonuçları Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Omurilik Yaralanmaları Neden Olur? Sonuçları Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Omurilik yaralanması omuriliğin hasar görmesini içerir. Omurilik adı verilen bu sinir lifleri demeti beyni vücuttaki sinirlere bağlar. Omurilikteki hasar, duyusal sinyalleri ve kas hareketi üzerindeki kontrolü kesintiye uğratabilir. Bilimsel gelişmeler, bu yaralanmalardan sonra daha iyi sonuçlar elde etmek için yeni kapılar açmaktadır.

Omurilik Yaralanmaları Nelerdir?

Omurilik yaralanması, beynin vücudun hemen her yerindeki diğer sinirlerle iletişim kurmasını sağlayan kalın bir sinir lifleri demeti olan omurilikte hasar olduğunda meydana gelir. Bu yaralanmalar küçük ve yönetilebilirden, ciddi ve kalıcıya kadar değişebilir.

Omurilik, merkezi sinir sisteminin iki bileşeninden biridir. Sinir sistemi, merkezi sinir sisteminin diğer bileşeni olan beyne giden ve beyinden gelen çok şeritli bir otoban gibidir. Merkezi sinir sisteminin beyinden çıkan trafik için şeritleri ve beyne giden trafik için diğer şeritleri vardır.

Omurilik omurilik sinirlerine bağlanır, bunlar da vücudun her yerine dağılan çevresel sinirlere bağlanan iniş ve çıkış rampaları gibidir. Sinir sinyalleri, bu otoyolda seyahat eden ve bu giriş ve çıkış rampalarını kullanan araçlardır.

Omurilik yaralanmaları bu otoyoldaki şeritleri etkileyen kapanmalar gibidir. Ancak gerçek hayattaki bir otoyolun aksine, omurilikte dolambaçlı yollar yoktur. Kapalı şeritleri kullanan trafik gideceği yere ulaşamaz. Eğer hasar yeterince ciddiyse, kapanma kalıcı olabilir. Felç ve diğer ciddi omurilik yaralanması semptomlarına neden olan da budur.

Omurilik Yaralanmalarının Türleri Nelerdir?

Uzmanlar omurilik yaralanması türlerini iki şekilde sınıflandırmaktadır: Yaralanmanın omuriliği etkileme şekline ve yaralanmanın omuriliğin neresinde meydana geldiğine göre. Bir omurilik yaralanması, yaralanmanın meydana geldiği yerin altındaki herhangi bir yere giden ve oradan gelen sinir sinyali trafiğini kesintiye uğratabilir.

Konumuna Göre

• Servikal omurga: Bu bölüm boyundadır. Kafatasının altından omuzlarla aynı seviyeye kadar uzanır.
• Torasik omurga: Bu bölüm sırtın üst kısmından göbeğin (göbek deliği) hemen altına kadar uzanır.
• Lomber omurga: Bu bölüm sırtın alt kısmındadır. Kalçanın birleştiği yerin üst kısmına kadar uzanır ancak omurilik bunun birkaç santim üzerinde sona erer.
• Sakral omurga: Bu bölüm sırttadır. Poponun altından kuyruk sokumuna kadar sinir köklerini içerir.

Ciddiyetine Göre

• Tamamlanmamış: Tamamlanmamış bir omurilik yaralanması, yalnızca bazı şeritleri etkileyen bir kapanma gibidir. Diğerleri açık kalır, bu nedenle yaralanmanın alt kısmındaki bazı yetenekler bozulmadan kalır.
• Tamamlanmış: Tam bir omurilik yaralanması tüm şeritleri etkiler. Hiçbir trafik geçemez. Genellikle felç de dahil olmak üzere yaralanmanın altındaki tüm yeteneklerin kalıcı olarak kaybedilmesi anlamına gelir.

Omurilikte 31 segment vardır (bunlar 31 çift omurilik siniriyle aynı hizadadır). Uzmanlar bunları tanımlamak için harf-numara kombinasyonlarını kullanırlar. Harf omurganın bölümünü, sayı ise segmenti belirtir. Örneğin, C8 servikal omuriliğin sekizinci (ve en alttaki) segmenti anlamına gelir.

Omurilik yaralanmaları genellikle birden fazla aşamadan oluşur. İlk aşama ilk yaralanmadır. Ancak ilerleyen saatler ve günlerde, şişmeye ve omurilikte daha fazla hasara neden olan ikincil bir yaralanma da gelişebilir.

Omurilik Yaralanmaları Ne Kadar Yaygındır?

Omurilik yaralanmaları nadirdir. Dünya genelinde her yıl 250.000 ila 500.000 arasında yaralanma meydana gelmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl yaklaşık 18.000 yeni travmatik omurilik yaralanması vakası görülmektedir. Yeni bir omurilik yaralanması geçiren kişilerin yaklaşık %78'i erkektir. Yaralanma sırasındaki ortalama yaş 43'tür.

Omurilik Yaralanmasının Belirtileri Nelerdir?

Omurilik yaralanmasının belirtileri etkilenen sinyallere bağlıdır. Omurilik yaralanmasının etkileyebileceği üç tür sinyal vardır: Duyusal, motor ve otonom.

Duyusal Semptomlar

Duyusal sinyaller beyne bilgi taşır. Beyne etrafındaki dünyada ve vücutta neler olduğu hakkında bilgi verirler.

Omurilik esas olarak dokunsal (dokunmaya dayalı) sinyallerle ilgilenir. Örnekler arasında sıcaklık, basınç, titreşim, doku vb. yer alır. Ayrıca kişinin kendini konumlandırma duyusunu (propriyosepsiyon) da yönetir. Tamamen karanlık bir odada elimizi yüzümüze doğru hareket ettirir ve elimizi burnumuza değmeden durdurabiliriz, bu bir propriyosepsiyon örneğidir.

Duyusal semptom örnekleri şunları içerir:

• Ağrı.
• Uyuşma.
• Karıncalanma veya “iğnelenme” (parestezi).

Motor Semptomlar

Motor sinyaller beyinden kaslara gider. Beyin vücudun parçalarını bu şekilde hareket ettirir.

Motor semptomlar şunları içerebilir:

• Zayıflık (güç azalması).
• Felç (kas kontrolünün olmaması).
• Spastisite (kontrolsüz bir şekilde bükülü kalan kaslar).

Otonomik Semptomlar

Otonom sinyaller, düşünmek zorunda olunmayan süreçleri yürütür (“otonom” kulağa “otomatik” gibi gelir ve otonom sinyaller otomatik süreçleri yönetir).

Otonomik semptomlar şunları içerebilir:

• Kalp atış hızı bozuklukları, özellikle yavaş kalp atış hızı (bradikardi).
• Kan basıncı bozuklukları, özellikle düşük kan basıncı (hipotansiyon).
• Vücut ısısında bozulmalar, özellikle düşük vücut ısısı (hipotermi).
• İdrar kaçırma veya dışkı kaçırma.
• Erektil disfonksiyon.

Omurilik Yaralanmasına Ne Sebep Olabilir?

Omurilik yaralanmaları birçok nedenden dolayı meydana gelebilir. Olası nedenler şunları içerir (ancak bunlarla sınırlı değildir):

• Motorlu araç kazaları: Bunlar en yaygın nedenlerdir. Tüm omurilik yaralanmalarının %37'sinden fazlasını oluştururlar.
• Düşmeler: Tüm omurilik yaralanmalarının yaklaşık %31'ini oluştururlar.
• Şiddete bağlı yaralanmalar: Mermi veya bıçak gibi keskin nesnelerden kaynaklanan delici yaralanmaları içerir. Tüm yaralanmaların yaklaşık %15'ini oluştururlar.
• Sporla ilgili yaralanmalar: Bunlar omurilik yaralanmalarının yaklaşık %8'ini oluşturur. Dalış, sporla ilişkili en yaygın omurilik yaralanmasıdır.

Omurilik yaralanmalarının diğer yaygın nedenleri veya katkıda bulunan faktörler şunlardır:

• Osteopeni ve osteoporoz gibi kemiklerin kırılmasını kolaylaştıran durumlar.
• Kanserler de dahil olmak üzere omurga tümörleri.
• Omurilikte kistler veya içi sıvı dolu boşluklar (siringomiyeli).
• Omuriliğe saldıran veya omuriliğe baskı yapan çevre dokularda şişme ve iltihaplanmaya neden olan enfeksiyonlar.
• Omuriliğe kan akışının olmaması (iskemi).
• Miyelomeningosel veya spina bifida gibi doğuştan gelen omurga rahatsızlıkları.
• Guillain-Barré sendromu, multipl skleroz, nöromiyelitis optika veya transvers miyelit gibi otoimmün veya enflamatuar durumlar.
• Kalıtsal spastik parapleji gibi genetik durumlar.
• Elektrik çarpması (elektrik akımı omurilik boyunca veya yakınında ilerlerse).

Omurilik Yaralanmalarının Komplikasyonları Nelerdir?

Omurilik yaralanmalarının birçoğu kalıcı olan ciddi komplikasyonları olabilir. Omurilik yaralanmaları genellikle yaralanmanın altındaki vücut bölümlerinde kısmi veya tamamen yetenek kaybına neden olur. Bu, belirli felç türlerine yol açabilir.

• Tetrapleji (bazen “kuadripleji” olarak da bilinir): Bu boyundan aşağı felçtir. Omuriliğin servikal segmentlerinde bir yaralanmayı içerir. Komplikasyonlar yaralanmanın yerine bağlı olarak değişebilir.
• Parapleji: Bu, yalnızca vücudun alt kısmını etkileyen felçtir. Omuriliğin torasik, lomber veya sakral segmentlerinde bir yaralanmayı içerir. Bunun komplikasyonları da yaralanmanın yerine bağlı olarak değişebilir ancak genellikle göğüsten aşağı vücut fonksiyonlarını ve yeteneklerini etkiler.

Diğer olası komplikasyonlar şunlardır:

• Otonomik disrefleksi (altıncı torasik spinal sinir olan T6 veya üzerindeki yaralanmalarda).
• Spinal (nörojenik) şok.
• Sinir ağrısı (nöropatik ağrı).
• Pnömoni.
• İdrar yolu enfeksiyonları.
• Bacaklarda ve akciğerlerde kan pıhtılaşması.
• Basınç yaraları.
• Sepsis.
• Ölüm (özellikle yaralanma omurganın üst kısmında olduğunda).

Doktor, yaşanabilecek olası komplikasyonlar hakkında kişiye daha fazla bilgi verebilecek en iyi kişidir. Ayrıca bunların nasıl fark edileceği ve bunlara nasıl tepki verileceğini anlamaya da yardımcı olabilirler.

Omurilik Yaralanmaları Nasıl Teşhis Edilir?

Bir doktor genellikle aşağıdakiler de dahil olmak üzere birden fazla yöntem kullanarak omurilik yaralanmasını teşhis edebilir:

• Fiziki muayene: Doktor bunu yaralanmanın boyutuna dair ipucu veya kanıt aramak için yapar.
• Nörolojik muayene: Doktor bunu sinir sisteminin belirli yeteneklerini test etmek için yapacaktır. Bu, gücü test ederek ve duyu ve refleksleri kontrol ederek uzuvların hareket ettirilip ettirilemediğini görmeyi içerir.
• Görüntüleme taramaları: Örnekler arasında bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MR) taramaları bulunur. BT taramaları daha hızlıdır ve doktora kemikle ilgili yaralanmaları veya sorunları gösterir. MR taramaları daha uzun sürer ancak kemiklerin, yumuşak dokuların, sinirlerin vb. çok ayrıntılı görüntülerini sağlar.
• Teşhis testleri: Bunlara örnek olarak elektromiyografi ve sinir iletim testleri verilebilir. Bunlar kaslara ulaşan elektrik sinyallerini ölçerek sinyalleri engelleyen sinir veya omurilik hasarını tespit etmeye yardımcı olabilir.

Omurilik Yaralanmaları Nasıl Tedavi Edilir?

Omurilik yaralanmalarının tedavisi büyük farklılıklar gösterir. İlk ayrım, travmayla ilgili olup olmadığıdır. Travmaya bağlı olduğundan şüphelenilen bir omurilik yaralanması her zaman tıbbi bir acil durumdur. Diğer bazı nedenlere bağlı omurilik yaralanmaları da tıbbi acil durumlardır. Acil nedenler şunları içerir:

• Enfeksiyonlar: Bunlar tedavi edilmediğinde hızla ölümcül hale gelebilir.
• Kan akışı eksikliği (iskemi): Kan akışının yeniden sağlanması kritik, hayat kurtarıcı bir önceliktir.
• Otoimmün durumlar: Bunlar da aniden geliştiklerinde (Guillain-Barré sendromunda olduğu gibi) hızlı tedavi edilmezlerse ciddi komplikasyonlara neden olabilirler.

Travmaya Bağlı Omurilik Yaralanmaları

Her zaman dikkatli davranılmalı ve daha fazla omurilik hasarını veya diğer yaralanmaları önlemek için mümkün olan her şey yapılmalıdır. Uygun eğitim ve niteliklere sahip olmayan kişiler, olası bir omurilik felci olan birini hareket ettirmemelidir. Bunun tek istisnası, yaralıyı hareket ettirmemenin onu ölüm ya da daha fazla yaralanma tehlikesiyle karşı karşıya bırakacağı durumlardır (aracın yandığı bir araba kazası gibi).

Acil sağlık personeli genellikle travmaya bağlı bir omurilik yaralanmasını ilk değerlendiren kişidir. Amaçları omurgayı hareketsiz hale getirmek ve omurilik hasarını sınırlamak veya önlemek olacaktır (ayrıca diğer kritik sorunları da tedavi edecek veya yönetmeye başlayacaklardır).

Bir hastanede, travmaya bağlı bir omurilik yaralanmasının tedavisi, bu yaralanmaların ciddiyeti nedeniyle çoğunlukla bir yoğun bakım ünitesinde gerçekleşir. Bir omurilik yaralanmasının tedavisi genellikle doğrudan yaralanmanın kendisini ele almayı içerir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok yöntem yardımcı olabilir:

• Ameliyat: Ameliyatın temel önceliği omurilik üzerindeki baskıyı azaltmaktır. Ayrıca omuriliğe baskı yapan çevredeki yaralanmalarla ilgili hasarı da onarabilir.
• İlaçlar: Steroid gibi ilaçlar omuriliğin etrafındaki şişliği ve iltihabı azaltır.
• Traksiyon: Bu, omuriliğin etrafındaki hareketi en aza indirmek için kişiyi yerinde tutmaya yardımcı olur.
• Ateller veya diğer destek cihazları: Traksiyona benzer şekilde bunlar da omurilik yaralanmasının etrafındaki alanı sabit tutar. Ancak traksiyonun aksine bunlar kişinin üzerindeyken hareket edilebilir.

Araştırmacıların keşfetmekte olduğu birçok deneysel tedavi de vardır. Bunlar aşağıdakilerden bazılarını içerir:

• İndüklenmiş hipotermi: Vücut ısısını düşürmek omurilik dokusundaki hasarı yavaşlatabilir ve iltihaplanma ve şişmeyi azaltabilir. Henüz yaygın bir uygulama olmasa da kullanımı giderek artmaktadır.
• Nöroprotektif tedaviler: Bunlar, ilk yaralanmadan sonra hasarı sınırlayan veya önleyen ilaçlar veya diğer tedavi yaklaşımlarıdır.
• Nörorejeneratif tedaviler: Bunlar hasarlı omurilik veya sinir dokusunun kendini yenilemesine ve onarmasına yardımcı olan ilaçlar veya tedavi yaklaşımlarıdır.

Travmatik Olmayan Nedenlerden Kaynaklanan Omurilik Yaralanmaları

Travmatik olmayan omurilik yaralanmaları için tedaviler büyük ölçüde değişebilir. Tedavi çoğunlukla buna neyin neden olduğuna bağlıdır ancak diğer faktörler de bir rol oynayabilir. Doktor, olası tedaviler ve hangilerini önerdikleri hakkında kişiye daha fazla bilgi verebilecek en iyi kişidir.

Uzun Vadeli Destek

Omurilik felçli kişiler, yaralanmalarını takip eden haftalar ve aylarda muhtemelen ek bakıma ihtiyaç duyacaktır. Bazı bakım türlerinin yıllarca veya süresiz olarak devam etmesi gerekebilir. Bazı örnekler şunlardır:

• Fiziki veya mesleki terapi: Bu terapi türleri güç kazanmaya ve yaralanmanın etkilerinin nasıl yönetileceğini ve bunlara nasıl uyum sağlayacağını öğrenmeye yardımcı olur.
• Konuşma terapisi: Omuriliğinin üst kısmında yaralanma olan kişiler konuşma terapisinden faydalanabilir. Konuşma terapisi yutma ve iletişim konusunda yardımcı olabilir.
• Ruh sağlığı hizmetleri: Omurilik yaralanması, fiziksel etkilerin ötesine geçen şekillerde travmatiktir. Yaralanmaya neden olan olay başlı başına bir sıkıntı kaynağı olabilir. Omurilik felçlilerinin yaralanma sonrasında depresyona girme ya da intihar ederek ölme riski de daha yüksektir.
• Evde bakım ve destek: Özellikle omurgalarında daha yüksek seviyede olmak üzere daha ciddi omurilik yaralanması olan kişiler evde destek bakım ve hizmetlerine ihtiyaç duyabilir. Çeşitli türlerdeki evde sağlık hizmetleri bu tür bakım sağlayabilir.

Omurilik Yaralanmaları Önlenebilir mi?

Omurilik yaralanmaları neredeyse her zaman kazayla ve öngörülemeyen bir şekilde meydana gelir. Ancak omurilik yaralanması riskini azaltmak için yapılabilecek şeyler vardır. Bunlar aşağıdakileri içerir:

• Önerilen her durumda güvenlik ekipmanı ve emniyet kemeri kullanmak.
• Dikkatli ve sakin araç kullanmak.
• Mümkün olduğunda düşmeleri önlemek.
• Ateşli silahların etrafında olunan her an çok dikkatli olmak.
• Derinliği bilinmeyen suya asla dalmamak veya atlamamak.
• Reçeteli ilaçları ve alkolü kötüye kullanmaktan kaçınmak.

Omurilik Yaralanması Geçirenleri Neler Bekler?

Beklenebilecekler yaralanmanın ciddiyetine ve konumuna, sonrasında alınan tedaviye ve çok daha fazlasına bağlıdır. Doktor kişiye neler beklenebileceği hakkında daha fazla bilgi verebilecek en iyi kişidir. Sağlanan bilgileri kişinin özel durumuna ve koşullarına göre uyarlayabilirler.

Omurilik Yaralanması Belirtileri Ne Kadar Sürer?

Hasarı erkenden sınırlandırmak için hızlı bir bakımla, omurilik yaralanmasının etkilerinin sınırlı olması ve daha iyi bir iyileşme göstermek daha olasıdır. Ancak omurilik vücudun başka yerlerindeki sinirler gibi yenilenmez. Bu nedenle omurilik felçleri genellikle (ama her zaman değil) kalıcıdır. Doktor, semptomların ne kadar süreceği konusunda en iyi bilgi kaynağıdır.

Omurilik Yaralanmalarının Seyri Nasıldır?

Omurilik yaralanmalarının seyri, yaralanmanın seviyesine ve boyutuna bağlı olarak değişir ancak omurilik yaralanması olan kişilerin bakımında önemli gelişmeler olmuştur. Seyrin değişkenlik göstermesinin nedenleri şunlardır:

• Komplikasyon riski: Omurga yaralanması geçiren kişilerin yaralanmalarıyla ilgili komplikasyon geliştirme riski çok yüksektir. Buna zatürre, idrar yolu enfeksiyonları, kabızlık, kan pıhtılaşması, basınç yaralanmaları gibi cilt sorunları ve çok daha fazlası dahildir.
• Ruh sağlığı etkileri: Omurga yaralanmasına sahip olmak sadece fiziksel sağlığı etkilemez. Aynı zamanda ruh sağlığı üzerinde de önemli etkileri vardır. Omurga yaralanmasına sahip olmak depresyon gibi durumlara yakalanma olasılığını artırır. İntihar ederek ölme riski de artar.
• Maliyet: Birçok omurga yaralanması uzun süreli bakım veya yardımcı cihazların kullanımını gerektirir. Bunlar pahalı olabilir. Kişiye yardımcı olabilecek kaynakları aramak da yorucu veya zaman alıcı olabilir.

Ne Zaman Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Bir yaralanma nedeniyle omurilikte yara oluşması mümkün olduğunda, acil tıbbi müdahaleye ihtiyaç vardır. Gecikme, yaralanmanın ve tedavinin sonucunu olumsuz etkileyebilir. Ayrıca kronik bir durumun omuriliğe zarar verdiğinden şüpheleniliyorsa, mümkün olan en kısa sürede bir doktora görünmek gerekir.

Kişide omurilik felci varsa, doktor ilk tedaviden sonra takip ziyaretleri önerecektir. Doktoru önerilen şekilde görmek önemlidir.

Ne Zaman Acil Servise Başvurulmalıdır?

Omurilik yaralanmalarının acil tıbbi bakım gerektiren birçok komplikasyonu vardır. Olası komplikasyonlar, diğer faktörlerin yanı sıra yaralanmanın ciddiyetine ve yerine bağlı olarak değişir. Bu nedenle, acil bakıma ihtiyaç olduğu anlamına gelen belirli semptomlar veya sorunlar hakkında en iyi bilgi kaynağı doktordur.

Doktora Hangi Sorular Sorulmalıdır?

Kişinin kendisinde veya sevdiği birinde omurilik yaralanması varsa doktora sormak isteyebileceği birçok soru vardır. Bazı örnekler şunlardır:

• Yaralanma nerede?
• Yaralanma ne kadar ciddi?
• Bu yaralanma hangi yetenekleri etkileyecek?
• Hasar kalıcı olacak mı?
• Hasarı onarabilecek veya kötüleşmesini önleyebilecek tedaviler var mı?
• Bu yaralanmanın olası komplikasyonları nelerdir?
• Tıbbi müdahaleye ihtiyacım olduğu anlamına gelebilecek hangi belirtilere dikkat etmeliyim?
• Ne tür destek bakımı ve hizmetleri gerekli olabilir?
• Bölgemde bana yardımcı olabilecek kuruluşlar veya gruplar var mı?

Omurilik yaralanmaları, yaşanabilecek en ciddi ve yıkıcı olaylar arasındadır ve etkileri genellikle kalıcı olarak hayatı değiştirir. Ancak buna rağmen, tıbbi bakımdaki ilerlemeler ve devam eden araştırmalar, bu yaralanmalar için daha etkili tedaviler bulma konusunda umut vermektedir. Bu da bu yaralanmalara sahip birçok kişinin yaralanmanın etkilerine uyum sağlayabileceği ve bu etkilerle başa çıkabileceği anlamına gelmektedir.