Eritrositoz (Polisitemi) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Eritrositoz (Polisitemi) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Eritrositoz (polisitemi), yüksek konsantrasyonda kırmızı kan hücresine sahip olmaktır. Eritrositoz seviyeleri birçok nedenden dolayı yüksek olabilir. Dehidrasyon gibi bazı nedenler, ciddi bir kan hastalığı olan polisitemi vera gibi diğerlerine göre daha az endişe vericidir. Teşhis ve tedavi almak, hayatı tehdit eden kan pıhtıları gibi eritrositoz ile ilişkili komplikasyonları önleyebilir.

Eritrositoz (Polisitemi) Nedir?

Eritrositoz, kanda normalden daha yüksek konsantrasyonda kırmızı kan hücresi (eritrosit) bulunmasıdır. Kanın kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler gibi katı kısımlardan oluşur. Ayrıca plazma adı verilen sıvı bir kısım da içerir. Eritrositoz, plazmaya (sıvı kısım) oranla çok fazla kırmızı kan hücresine (katı kısım) sahip olmayı tanımlar.

Eritrositoz, yüksek hematokrit ve/veya hemoglobin seviyelerine sahip olmaya neden olur.

• Hematokrit seviyeleri: Hematokrit, sahip olunan kırmızı kan hücrelerinin sayısıdır.
• Hemoglobin seviyeleri: Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinde bulunan temel bir proteindir.

Eritrositoz yaygın olarak polisitemi olarak da adlandırılır.

Eritrositoz Vücudu Nasıl Etkiler?

Kırmızı kan hücreleri önemlidir çünkü vücut boyunca oksijen taşırlar. Dokuların oksijenlenmesini, beslenmesini ve sağlıklı kalmasını sağlarlar.

Çok fazla kırmızı kan hücresi, eritrositoza neyin neden olduğuna bağlı olarak vücudu çeşitli şekillerde etkileyebilir. Bazı etkiler hafifken diğerleri daha ciddidir. Birçok kişi sadece baş ağrısı veya yorgunluk gibi rahatsız edici semptomlar yaşar. Eritrositozun daha ciddi nedenleri kanın çok kalınlaşmasına neden olarak kişiyi kan pıhtılaşması, kalp krizi veya felç riskiyle karşı karşıya bırakabilir.

Eritrositoza neyin neden olduğunu belirlemek için doktorla birlikte çalışmak önemlidir, böylece gerektiğinde semptomları hafifletmek veya komplikasyonları önlemek için doğru tedavi alınabilir.

Eritrositoz Türleri Nelerdir?

Eritrositoz, kırmızı kan hücrelerinin yüksek konsantrasyonuna neden olan kan bileşimine göre sınıflandırılır.

• Mutlak eritrositoz, normalden daha fazla kırmızı kan hücresine sahip olunduğu için yüksek kırmızı kan hücresi konsantrasyonuna neden olur.
• Göreceli eritrositoz, kırmızı kan hücrelerinin sayısına oranla yeterli plazmaya sahip olunmadığı için yüksek kırmızı kan hücresi konsantrasyonuna neden olur. Örneğin, dehidrasyon kanda yeterli sıvı veya plazma olmamasına yol açabilir.

Mutlak eritrositoz, göreceli eritrositozdan daha çeşitli nedenleri içerir. Sebeplerinin birincil mi yoksa ikincil mi olduğuna bağlı olarak daha da fazla bölümlere ayrılabilir.

Birincil Eritrositoz

Birincil eritrositoz, kemiklerin içindeki kemik iliği adı verilen süngerimsi dokudaki sorunlardan kaynaklanır. Kemik iliği, vücutta kırmızı kan hücrelerinin yapıldığı "birincil" bölgedir.

Birincil eritrositozda, sonunda kırmızı kan hücrelerine dönüşen hücrelerdeki genetik bir kusur nedeniyle kemik iliğindeki kırmızı kan hücresi üretimi artar. Bu hücrelere kök hücreler veya progenitör hücreler denir. Genetik kusur, bir hücrenin nasıl davranması gerektiğini söyleyen kodundaki bir hatadır. Genetik bir kusur, bir hücrenin kontrol dışı çoğalarak çok fazla kırmızı kan hücresi oluşturmasına neden olabilir.

Zaman içinde genetik bir mutasyon geliştirebilir (edinilmiş) veya genetik bir bozuklukla doğulabilir (kalıtsal).

• Edinilmiş primer eritrositoz: Edinilmiş eritrositozun en yaygın türü polisitemi veradır. Polisitemi vera bazen eritrositoz (polisitemi) ile karıştırılır ancak durumlar aynı değildir. Polisitemi vera spesifik bir eritrositoz türüdür. Eritrositoz ile ilişkili en ciddi durumlardan biridir.
• Kalıtsal birincil eritrositoz: Kemik iliğinin çok fazla kırmızı kan hücresi üretmesine neden olan gen mutasyonları ebeveynlerden miras alınabilir.

İkincil Eritrositoz

İkincil eritrositoz kemik iliği dışındaki sorunlardan kaynaklanır. İkincil eritrositozun çoğu, vücudun eritropoietin (EPO) adı verilen bir hormonu çok fazla üretmesiyle ilgilidir. Tüm hormonlar gibi EPO da kimyasal bir habercidir. EPO kemik iliğine daha fazla kırmızı kan hücresi yapmasını söyler.

Örneğin, akciğer hastalığı gibi vücudu oksijenden mahrum bırakan durumlar, vücudun daha fazla EPO üretmesini tetikler. EPO kemik iliğine daha fazla kırmızı kan hücresi üretmesini söyler. Kırmızı kan hücreleri de vücudun dokularına daha fazla oksijen taşır. İkincil eritrositozda kırmızı kan hücresi üretimi çok fazladır.

Bazı genetik durumlar da ikincil eritrositoza neden olabilir. Birincil eritrositozun aksine, bu mutasyonlar kemik iliğindeki genetik mutasyonları içermez.

Hangi Seviyeler Eritrositoz ile İlişkilidir?

Kırmızı kan hücreleri için normal konsantrasyon olarak kabul edilen seviyeyi birçok faktör etkileyebilir. Yaş, cinsiyet ve hatta yaşanan yerin rakımı bile bir rol oynar.

Eritrositoz, yetişkinlerde yüksek hematokrit ve/veya hemoglobin seviyeleri ile ilişkilidir. Eritrositoz varsa doktor, kan testi sırasında bu seviyeleri ölçebilir.

Erkeklerde:

• Hematokrit (HCT): >50%
• Hemoglobin (HB): >17,5 g/dL

Kadınlarda (gebe olmayanlar):

• Hematokrit (HCT): >45%
• Hemoglobin (HB): >15,3 g/dL

Rölatif Eritrositoza Ne Sebep Olur?

Yeterli sıvı almamak göreceli eritrositoza neden olabilir. Kusma, ishal ve diüretik adı verilen ilaçlar kanda çok az sıvı olmasına yol açabilir. Bir diüretik böbreklerin suyu vücuttan atmasına yardımcı olur. Kişide yüksek tansiyon varsa veya vücudunda aşırı sıvı birikmişse diüretiklere ihtiyacı olabilir.

Mutlak Eritrositoza Ne Sebep Olur?

Birincil ve ikincil eritrositozun farklı nedenleri vardır.

Birincil Eritrositoz

Birincil eritrositoz genellikle kemik iliğini etkileyen genetik bir mutasyondan kaynaklanır. Nedenleri şunlardır:

• Polisitemi vera ve diğer miyeloproliferatif neoplazmlar: Miyeloproliferatif neoplazmlar (miyeloproliferatif bozukluklar), kemik iliğinde kırmızı kan hücreleri de dahil olmak üzere çok fazla kan hücresi yapılmasına neden olabilen durumlardır. Polisitemi vera, eritrositoz ile ilişkili en yaygın miyeloproliferatif bozukluk türüdür.
• Kalıtsal genetik mutasyonları içeren durumlar: İliğin çok fazla kırmızı kan hücresi yapmasına neden olan genetik mutasyonlarla doğulabilir.

İkincil Eritrositoz

Sekonder eritrositoz genellikle yüksek EPO seviyelerini içerir. Nedenleri şunlardır:

• Dokuları oksijenden mahrum bırakan durumlar: Birçok durum vücudun çok az oksijene sahip olmasına neden olabilir. Buna yanıt olarak EPO seviyeleri yükselir, böylece daha fazla kırmızı kan hücresi yapılır. Bu koşullar arasında akciğer hastalığı, kalp hastalığı ve uyku apnesi yer alır. Hemoglobinopati adı verilen bir grup durum da ikincil eritrositoza neden olabilir. Bu koşullar, kırmızı kan hücrelerini oluşturan temel bir protein olan hemoglobin ile ilgili sorunları içerir.
• Böbrek rahatsızlıkları ve böbrek nakli: Eritrositoza neden olan durumlar arasında renal arter stenozu ve hidronefroz bulunur. Eritrositoz böbrek naklinden sonra da ortaya çıkabilir.
• Tümörler: Bazı tümörler aşırı EPO salgılar. Bunlar arasında renal hücreli karsinom, hemanjioblastom, hepatoselüler karsinom ve paratiroid karsinom gibi kanserli tümörler yer alır. Rahim fibroidleri, feokromositoma ve meningioma gibi iyi huylu tümörler de aşırı EPO salgılayabilir.
• Karbonmonoksit zehirlenmesi ve sigara kullanımı: Karbonmonoksit zehirlenmesi dokuları oksijenden mahrum bırakabilir. Aşırı sigara içmek karbon monoksit zehirlenmesine neden olabilir.
• Uyuşturucu ve ilaçlar: Sporda kullanılan anabolik steroidler ve diğer performans artırıcı ilaçlar ikincil eritrositoza neden olabilir. Testosteron almak da eritrositoza yol açabilir.

Eritrositozun Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler (ne kadar şiddetli oldukları da dahil olmak üzere) eritrositoza neyin neden olduğuna bağlı olacaktır. Örneğin, eritrositozun ikincil nedenleri aşağıdakileri içeren semptomlara neden olabilir:

• Baş ağrısı.
• Kafa karışıklığı.
• Uyku sorunu.
• Zayıflık ve yorgunluk.

Eritrositozun birincil nedenleri aşağıdakiler de dahil olmak üzere daha ciddi semptomlara neden olabilir:

• Yüksek tansiyon.
• Gece terlemeleri.
• Açıklanamayan kilo kaybı.
• Eklemlerde şiddetli ağrı, şişme ve hassasiyet (gut).
• Sık burun kanaması ve kolay morarma gibi kanama sorunları.
• Ilık suya girdikten sonra daha kötü hissedilebilen kaşıntılı cilt.
• Kollarda, bacaklarda, ellerde veya ayaklarda karıncalanma (iğnelenme) hissi.
• Özellikle yüzde, ellerde veya ayaklarda yanma ve kızarıklık.

Eritrositoz Nasıl Teşhis Edilir?

Doktor, yüksek kırmızı kan hücresi konsantrasyonuna neyin neden olduğunu belirlemek için çeşitli testler ve prosedürler uygulayabilir. Başlangıç olarak kişinin tıbbi geçmişi, aldığı ilaçlar, yaşam tarzı ve semptomları hakkında sorular sorarak göreceli eritrositozu (kanda çok az plazma) ekarte edecektir. Ayrıca fiziki muayene de yapılabilir.

Bir sonraki adım, eritrositozun birincil mi yoksa ikincil mi olduğunu belirlemektir. Yukarıdaki bilgileri değerlendirmenin yanı sıra doktor çeşitli testler de yapabilir.

Eritrositozu Teşhis Etmek İçin Hangi Testler Yapılır?

Doktor eritrositozu teşhis etmek için aşağıdaki testlerden herhangi birini yapabilir.

• Tam kan sayımı: Tam kan sayımı, kaç kırmızı kan hücresine sahip olunduğu ve hemoglobin ve hematokrit düzeylerini gösterir. Doktor tanı koyarken bu bilgileri dikkate alacaktır.
• Periferik kan yayması: Periferik kan yayması sırasında doktor, anormal hücreleri kontrol etmek için kanı mikroskop altında inceler. Alışılmadık şekil veya büyüklükteki hücreler polisitemi vera gibi miyeloproliferatif bir neoplazmın işareti olabilir.
• Böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri: Bu testler böbrek hastalığının veya yüksek EPO veya kırmızı kan hücresi seviyelerine neden olan bir tümörün belirtilerini gösterebilir.
• Nabız oksimetresi: Nabız oksimetresi kanda ne kadar oksijen olduğunu ölçer (kan oksijen seviyesi). Parmağa oksijen seviyesini tespit eden bir sensör yerleştirilmesini içerir. Bu test, eritrositozun kalp veya akciğer hastalığı gibi durumlarla ilişkili olup olmadığını gösterebilir.
• Eritropoietin (EPO) testi: EPO seviyeleri doktorun kişinin birincil veya ikincil eritrositozu olup olmadığını belirlemesine yardımcı olabilir. EPO seviyeleri primer eritrositozda düşük, sekonder eritrositozda ise yüksektir.
• İdrar tahlili: İdrar tahlili sırasında doktor, anormallikleri kontrol etmek için bir idrar örneğini inceler. İdrardaki kırmızı kan hücreleri böbrek hastalığının eritrositoza neden olduğunu gösterebilir.

Doktor polisitemi vera gibi belirli bir durumdan şüphelenirse görüntüleme ve kemik iliği biyopsisi dahil olmak üzere başka testler de yapabilir.

Eritrositoz Nasıl Tedavi Edilir?

Eritrositozun çoğu nedeni tedavi edilemez. Bunun yerine tedavi, semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir. Eritrositozun daha ciddi nedenlerinde, doktor kan pıhtıları gibi potansiyel komplikasyonları önlemek için tedaviler sağlayabilir.

Flebotomi (Veneseksiyon)

Polisitemi vera için en yaygın tedavi flebotomidir. Doktor fazla kırmızı kan hücresini ortadan kaldırmak ve genel kan hacmini azaltmak için kan alacaktır. Eritrositozun ikincil nedenleri genellikle bu tedaviyi gerektirmez.

İlaçlar

Kişinin kan pıhtısı geliştirme riski yüksekse doktor, düzenli olarak düşük dozda aspirin almasını önerebilir. Doktor ayrıca kırmızı kan hücresi sayısını düşürebilecek aşağıdakiler gibi ilaçlar da reçete edebilir:

• Hidroksikarbamid.
• Hidroksiüre.
• Busulfan.
• İnterferon alfa.
• Ruxolitinib.

Doktor eritrositoza neden olan altta yatan durumu tedavi etmek için özel ilaçlar ve prosedürler önerebilir.

Eritrositoza Sahip Olanları Neler Bekler?

Yaşanan deneyim, eritrositoza neyin neden olduğuna bağlıdır. Primer eritrositozun birçok kalıtsal nedeni yalnızca hafif semptomlara neden olur ve yaşamı tehdit etmez. Polisitemi vera gibi daha ciddi durumlar ise ömür boyu tedavi gerektirir.

Eritrositozu Olan Kişi Kendine Nasıl Bakabilir?

Durumun nedenlerine ve ciddiyetine bağlı olarak doktorun talimatları izlenmelidir. Bunun yanında yardımcı olabilecek belirli yaşam tarzı değişiklikleri şunları içerir:

• Sigarayı bırakmak.
• Sağlıklı bir vücut ağırlığını korumak.
• Yüksek kan basıncını yönetmek.
• Yüksek rakımlı ortamlardan kaçınmak.

Ne Zaman Acil Servise Başvurulmalıdır?

Eritrositozla ilgili kişiyi risk altına sokan bir durum varsa kan pıhtısı belirtilerini bilmek iyi bir fikirdir. Aşağıdaki durumların belirtileri fark edilirse derhal tıbbi yardım alınmalıdır:

• Derin ven trombozu.
• Pulmoner emboli.
• İnme.
• Kalp krizi.

Belirtiler şunları içerir:

• Göğüs ağrısı (kalp krizi/pulmoner emboli).
• Nefes darlığı (kalp krizi/pulmoner emboli).
• Baş dönmesi veya sersemlik hissi (kalp krizi/pulmoner emboli).
• Ani denge veya koordinasyon kaybı (inme).
• Vücutta kas zayıflığı veya uyuşukluk (inme).
• Bir bacakta şişme, ağrı veya kızarıklık (derin ven trombozu).

Eritrositoz, kanda normalden daha yüksek konsantrasyonda kırmızı kan hücresi (eritrosit) bulunmasını içerir. Doktor yüksek kırmızı kan hücresi konsantrasyonuna neyin neden olduğunu belirlemek için hastayla birlikte çalışacaktır. Bazı durumlarda, bir ilacın azaltılması veya kesilmesi gibi basit yaşam tarzı değişiklikleri sorunu çözebilir. Eritrositoza daha ciddi bir durum neden oluyorsa doktor, kişinin ihtiyacı olan tedaviyi aldığından emin olmak için durumunu yakından izleyecektir.