Ngushtimi i frymëmarrjes (Dispnea) Çfarë është? Pse ndodh? Si trajtohet?

Në artikullin tonë me titull “Çfarë është Vështirësia në Frymëmarrje (Dispnea)? Pse Ndodh? Si Trajtohet?”, mund të gjeni të gjitha detajet për këtë temë. Dispnea apo vështirësia në frymëmarrje është ndjesia se nuk po merrni mjaft ajër në mushkëri. Personi mund të ndjejë ngushtim në kraharor, mungesë fryme ose nevojë për të marrë frymë më thellë. Sëmundjet e zemrës dhe mushkërive janë ndër shkaqet më të zakonshme të kësaj gjendjeje.

Çfarë është Vështirësia në Frymëmarrje (Dispnea)?  

Dispnea është fjala që mjekët përdorin për të përshkruar ndjesinë e vështirësisë në frymëmarrje. Ajo mund të përkufizohet si “uri për ajër”, ndjesi ngushtimi në kraharor ose përpjekje më e madhe për të marrë frymë.

Vështirësia në frymëmarrje është zakonisht një shenjë e problemeve me zemrën ose mushkëritë, por mund të jetë gjithashtu tregues i gjendjeve të tjera si alergjitë ose ankthi. Ushtrimet e rënda fizike ose një ftohje e zakonshme gjithashtu mund të shkaktojnë ndjesi të tilla.

Çfarë është Dispnea Nokturnale Paroksismale (PND) dhe Dispnea me Psherëtimë?  

Dispnea nokturnale paroksismale (PND) është ndjesia e mungesës së frymëmarrjes që ndodh një apo dy orë pas fjetjes. Dispnea me psherëtimë është kur personi mundohet të lehtësojë vështirësinë në frymëmarrje duke marrë frymë thellë dhe duke psherëtirë shpesh.

Cili është ndryshimi mes dispnesë dhe vështirësisë në frymëmarrje?  

Dispnea dhe vështirësia në frymëmarrje janë e njëjta gjë. Dispnea është termi mjekësor për ndjesinë e mungesës së ajrit.

Çfarë është Dispnea Akute dhe Kronike?  

Dispnea akute dhe kronike ndryshojnë në bazë të shpejtësisë së shfaqjes dhe kohëzgjatjes së saj. Ato kanë edhe shkaqe të ndryshme.

Dispnea Akute  

Dispnea akute shfaqet shpejt dhe nuk zgjat shumë (orë ose ditë). Ajo mund të shkaktohet nga alergjitë, ankthi, ushtrimet fizike ose sëmundje si ftohja apo gripi. Gjendje më serioze si infarkti, ngushtimi i menjëhershëm i rrugëve të frymëmarrjes (anafilaksia) ose mpiksje gjaku në mushkëri (embolia pulmonare) gjithashtu mund të shkaktojnë dispne akute.

Dispnea Kronike  

Dispnea kronike është ndjenja e vështirësisë në frymëmarrje që zgjat për një kohë të gjatë (disa javë ose më shumë) ose që përsëritet herë pas here. Gjendje të vazhdueshme shëndetësore si astma, pamjaftueshmëria kardiake dhe sëmundja pulmonare obstruktive kronike (SPOK) mund të shkaktojnë këtë gjendje. Mungesa e aktivitetit fizik gjithashtu mund të çojë në dispne, pasi muskujt përpiqen të marrin më shumë oksigjen dhe shkaktojnë ndjenjën e mungesës së ajrit.

Kujt i shfaqet vështirësia në frymëmarrje (dispnea)?  

Për shkak se ka shumë shkaqe, dispnea është shumë e zakonshme. Një person ka më shumë gjasa të përjetojë vështirësi në frymëmarrje nëse:

•  Ka anemi (nivel i ulët i qelizave të kuqe të gjakut),  
•  Vuan nga ankthi,  
•  Ka probleme me zemrën, mushkëritë ose frymëmarrjen,  
•  Ka histori të pirjes së duhanit,  
•  Ka një infeksion të rrugëve të frymëmarrjes,  
•  Ka indeks të masës trupore (IMT) mbi 30 (mbipeshë).

Cilat jane Simptomat e Vështirësisë në Frymëmarrje

Simptomat e vështirësisë në frymëmarrje (dispnea) mund të ndryshojnë nga një person në tjetrin dhe varen nga shkaku i saj. Disa herë, ajo mund të shoqërohet me simptoma të tjera.

Disa nga simptomat e dispneas përfshijnë:

•  Ndjenja e ngushtësisë në kraharor,  
•  Nevoja për të marrë frymë thellë,  
•  Duhen përpjekje të mëdha për të marrë frymë thellë,  
•  Frymëmarrje e shpejtë (taşipne) ose ritëm i shpejtë i zemrës (takikardi),  
•  Frymëmarrje me zhurmë (hërrim) ose stridor (frymëmarrje me zhurmë).

Çfarë shkakton vështirësinë në frymëmarrje (dispnea)?

Ushtërimi, sëmundjet dhe gjendja e përgjithshme shëndetësore mund të shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje. Shkaqet më të zakonshme të dispneas janë sëmundjet e zemrës dhe të mushkërive.

Pse sëmundjet e zemrës dhe të mushkërive shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje (dispnea)?

Zemra dhe mushkëritë punojnë së bashku për të sjellë oksigjen në gjak dhe inde dhe për të nxjerrë dioksid karboni jashtë. Nëse njëra ose tjetra nuk funksionon siç duhet, mund të ketë pak oksigjen në gjak ose shumë dioksid karboni.

Kur ndodh kjo, trupi i thotë individit të marrë frymë më thellë për të marrë më shumë oksigjen ose për të nxjerrë më shumë dioksid karboni. Çdo gjë që bën që trupi të ketë nevojë për më shumë oksigjen, si ushtrimi i mirë ose të qëndruarit në lartësi të mëdha, mund të shkaktojë këtë.

Truri gjithashtu mund të marrë mesazhin që mushkëritë nuk po funksionojnë siç duhet. Kjo mund të shkaktojë ndjenjën e punës më shumë për të marrë frymë ose të krijojë një ndjenjë ngërçi në gjoks.

Shkaqet e mundshme janë:

•  Përtypje e mushkërive.  
•  Kufizim në mënyrën si lëvizin mushkëritë gjatë frymëmarrjes.  
•  Rezistencë në lëvizjen e ajrit në mushkëri (nga rrugët ajrore të bllokuara ose të ngushta).

Cilat kushte shëndetësore shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje (dispnea)?

Sëmundjet e zemrës ose të mushkërive dhe kushte të tjera mund të shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje.

Gjendje të lidhura me mushkëritë dhe rrugët e frymëmarrjes që shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje

•  Astma.
•  Alergjitë.
•  Sëmundja pulmonare obstruktive kronike (KOPK).
•  Sëmundjet e rrugëve të frymëmarrjes (bronshiti, COVID-19, gripi ose infeksione të tjera virale ose bakteriale).
•  Inflamacioni i mushkërive.
•  Inflamacioni rreth mushkërive (pleurit) ose lëngu (efuzion pleural).
•  Lëngu në mushkëri (edem pulmonare) ose plagë (fibrozë).
•  Kanceri i mushkërive ose mezotelioma pleurale.
•  Tensioni i lartë në mushkëri (hipertension pulmonar).
•  Sarkoidoza.
•  Tuberkulozi (Shkaktimi i tuberkulozit).
•  Mushkëritë e kolapsuar pjesërisht ose plotësisht (pneumotoraks ose atelectazi).
•  Mpiksja e gjakut (embolia pulmonare).
•  Dufisja.

Gjendje të lidhura me zemrën dhe gjakun që shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje

•  Anemia.
•  Dështimi i zemrës.
•  Gjendje që prekin muskujt e zemrës (kardiomiopatia).
•  Ritmi i parregullt i zemrës (aritmi).
•  Inflamacioni brenda ose rreth zemrës (endokarditi, perikarditi ose miokarditi).

Gjendje të tjera që shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje

•  Ankthi.
•  Lëndime që e vështirësojnë frymëmarrjen (si thyerja e krahëve).
•  Trajtimi me medikamente. Statinat (medikamente për uljen e kolesterolit) dhe beta-blokuesit (të përdorur për trajtimin e tensionit të lartë të gjakut) janë dy lloje ilaçesh që mund të shkaktojnë vështirësi në frymëmarrje.
•  Temperaturat ekstreme (shumë të nxehta ose shumë të ftohta).
•  Indeksi i masës trupore (BMI) mbi 30.
•  Mungesa e ushtrimeve (dëmton kondicionin e muskujve).
•  Apnea e gjumit mund të shkaktojë dispne paroksizmike nokturnale (PND).

Si mund të kuptohet çfarë shkakton vështirësinë në frymëmarrje?

Për të kuptuar se çfarë shkakton vështirësinë në frymëmarrje, mjeku do të bëjë një kontroll fizik, përfshirë dëgjimin e mushkërive me një stetoskop dhe matjen e tensionit të gjakut. Po ashtu, do të vendoset një sensor në gishta për të parë sa oksigjen ka në gjak.

Gjithashtu, mund të kryhen disa teste shtesë, përfshirë:

•  Rëntgen të kraharorit, skanime CT ose teste të tjera të imazherisë speciale. Mjeku mund të përdorë imazhe që tregojnë brendësinë e kraharorit për të kuptuar nëse ka ndonjë problem me mushkëritë.
•  Teste të gjakut. Mjeku mund të përdorë teste gjaku për të kontrolluar për anemi ose sëmundje të tjera.
•  Teste të funksionit të mushkërive. Këto teste tregojnë sa mirë merr frymë personi.
•  Testi i ushtrimeve kardio-pulmonare. Mjeku mund të përdorë një shirit shëtitës ose biçikletë fikse për këtë test. Këto teste mund të tregojnë sa oksigjen merr një person dhe sa dioksid karboni nxjerr gjatë ushtrimeve.

Si trajtohet vështirësia në frymëmarrje (Dispne)?

Mënyra se si trajtohet vështirësia në frymëmarrje varet nga shkaku që e ka krijuar atë. Nëse ka një gjendje mjekësore që qëndron pas simptomave, duhet trajtuar ajo për të përmirësuar simptomat.

Trajtimet që mund të ndihmojnë në përmirësimin e frymëmarrjes përfshijnë:

•  Ushtërimi: Ushtërimi mund të forcojë zemrën dhe mushkëritë, duke i lejuar ato të punojnë më pak dhe më efektivisht.
•  Teknika relaksimi: Mjeku mund të rekomandojë disa teknika relaksimi dhe ushtrime frymëmarrjeje që personi mund të bëjë vetë. Këto mund të ndihmojnë për vështirësinë në frymëmarrje që vjen nga gjendje të tilla si astma ose ankthi.
•  Trajtimi me medikamente: Inhalatorët që përmbajnë medikamente bronkodilatatorë mund të ndihmojnë për të lehtësuar rrugët e frymëmarrjes dhe zakonisht përdoren për astmën dhe COPD-në. Po ashtu, ilaçet për lehtësimin e dhimbjes ose ankthit mund të ndihmojnë në menaxhimin e vështirësisë në frymëmarrje.
•  Terapia me oksigjen: Nëse niveli i oksigjenit në gjak është shumë i ulët, mjeku mund të rekomandojë oksigjen shtesë. Oksigjeni mund të ofrohet përmes një maske ose tubi të vendosur në hundë.

A mund të trajtohet vështirësia në frymëmarrje (Dispne)?

Shumë njerëz përjetojnë vështirësi në frymëmarrje nga koha në kohë. Zakonisht, është e mundur të trajtohet shkaku që i shkakton ato, megjithatë, nëse ekziston një gjendje tjetër shëndetësore që qëndron pas saj, vështirësia në frymëmarrje mund të kthehet.

Si mund të parandalojmë vështirësinë në frymëmarrje (Dispne)?

Një person mund të ndihmojë në parandalimin e vështirësisë në frymëmarrje duke bërë këto gjëra:

•  Menaxhimi i kushteve themelore dhe krijimi i një plani kujdesi me mjekun. Ky plan mund të përfshijë medikamentet që duhet të merren, planet e ushtrimeve, trajtimet e frymëmarrjes dhe trajtimet e tjera të rekomanduara nga mjeku.
•  Shmangia e thithjes së kimikateve që mund të shqetësojnë mushkëritë, si gazrat e bojës dhe gazrat e shkarkimit të makinës.
•  Ushtrimi i teknikave të frymëmarrjes ose teknika të relaksimit.
•  Mos pirja e duhanit.
•  Ruajtja e një peshe trupore të shëndetshme.
•  Shmangia e aktiviteteve kur temperatura është shumë e nxehtë ose shumë e ftohtë ose kur ka lagështi të lartë. Nëse personi ka sëmundje të mushkërive, ai duhet të shikojë paralajmërimet për ndotjen e ajrit (ozoni) dhe të shmangë qëndrimin jashtë në periudhat kur ndotja e ajrit është e lartë.

Kur ka duhet të vizitohet një mjek?

Nëse një person ka vështirësi të rëndë në frymëmarrje ose vështirësia në frymëmarrje ndikon në aktivitetet e përditshme, duhet të vizitojë një institucion shëndetësor. Ndonjëherë, vështirësia në frymëmarrje mund të jetë shenjë e një emergjence mjekësore që kërkon trajtim të menjëhershëm.

Personat që kanë një gjendje që shkakton shpesh vështirësi në frymëmarrje duhet të konsultohen me një mjek për të mësuar nëse ka trajtime shtesë që mund të ndihmojnë për të përmirësuar frymëmarrjen.

A mund të kërcënojë jetën vështirësia në frymëmarrje (dispne)?

Vështirësia në frymëmarrje vetë nuk është zakonisht e rrezikshme, por nganjëherë mund të jetë shenjë e një gjendjeje që kërcënon jetën. Duhet të shkoni menjëherë në shërbimin emergjent në këto raste:

•  Vështirësi të menjëhershme në frymëmarrje.
•  Vështirësi të forta në frymëmarrje (mosmundësi për të mbajtur frymën).
•  Vështirësia në frymëmarrje që vazhdon edhe pas 30 minutash pushimi.
•  Lëkurë, buzë ose thonj të kaltër (cianozë).
•  Dhimbje gjoksi ose ndjesi rëndimi në gjoks.
•  Rrahje të shpejta ose të parregullta të zemrës (tahikardi).
•  Temperaturë e lartë.
•  Stridor (tingull i mprehtë) ose wheezing (tinguj hidhës) gjatë frymëmarrjes.
•  Pjesë të fryra të kyçeve të këmbëve ose këmbëve.

Personat që kanë vështirësi të papritura ose të rënda në frymëmarrje, veçanërisht nëse përjetojnë simptoma të tjera si të përzier, dhimbje gjoksi ose ngjyrë të kaltër në lëkurë, buzë ose gishta, duhet të drejtohen menjëherë në shërbimin emergjent më të afërt.

Ata që përjetojnë vështirësi të frymëmarrjes rregullisht për shkak të një gjendjeje themelore, duhet të konsultohen me një specialist shëndetësor për të menaxhuar simptomat e tyre. Ndonjëherë individi mund të mos shërohet plotësisht, por ndonjëherë ndryshime të vogla mund të sjellin ndryshime të mëdha në cilësinë e jetës.