Böbrek Taşları Neden Olur? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Böbrek Taşları Neden Olur? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı yazımızda konuya dair detaylara değineceğiz. Böbrek taşı, bir kum tanesi kadar küçük veya bir golf topu büyüklüğünde olabilen düzensiz şekilli katı bir kütle veya kristaldir. Sırtta veya yanlarda ağrı, idrarda kan, ağrıya eşlik eden bulantı ve/veya kusma böbrek taşı (taşlarının) belirtileridir. Böbrek taşlarının çoğu nohut büyüklüğündedir ancak bir kum tanesi kadar küçük ve bir golf topu kadar büyük de olabilirler. Küçük taşlar idrar yolundan geçebilir ancak daha büyük olanlar için ameliyat gerekebilir.

Böbrek Taşı Nedir?

Böbrek taşı, bir kum tanesi kadar küçük veya bir golf topu büyüklüğünde olabilen düzensiz şekilli katı bir kütle veya kristaldir. Böbrek taşının (veya taşlarının) boyutuna bağlı olarak kişi, bir böbrek taşına sahip olduğunu bile fark etmeyebilir. Küçük taşlar bile idrar yolu vasıtasıyla vücudu terk ederken aşırı ağrıya neden olabilir. Sıvı tüketmek, üç hafta kadar sürebilen bu sürece yardımcı olabilir.

Büyük bir böbrek taşı üreterde (idrarı böbrekten mesaneye boşaltan tüp) sıkışabilir. Bu olduğunda, taş kanamaya neden olabilir ve idrarın vücuttan çıkmasını engelleyebilir. Kendi kendine geçemeyen bir taş için ameliyat gerekebilir.

Böbrek Taşları Ne Kadar Yaygındır?

Araştırmacılar, yaklaşık her 10 kişiden 1'inin yaşamları boyunca böbrek taşına yakalanacağı sonucuna varmışlardır. Çocuklarda böbrek taşları yetişkinlere göre çok daha az yaygındır ancak aynı nedenlerle ortaya çıkarlar. Astımı olan çocuklarda böbrek taşlarının görülme olasılığı, astımı olmayan çocuklara göre 4 kat daha fazladır.

Kimlerde Böbrek Taşı Görülme İhtimali Daha Yüksektir? Risk Faktörleri Nelerdir?

30'lu ve 40'lı yaşlardaki beyaz erkeklerde böbrek taşı görülme ihtimali daha yüksektir ancak herkes böbrek taşı geliştirebilir.

Böbrek taşı gelişimi için çeşitli risk faktörleri vardır. Bunlar:

• Yeterince sıvı tüketmemek.
• Taşları oluşturan maddeleri içeren bir diyete sahip olmak (örneğin fosfat, et, balık, fasulye ve diğer protein açısından zengin gıdalarda bulunur).
• Ailede böbrek taşı hikayesi olması.
• İdrar yolunda bir tıkanıklık olması.

Bazı tıbbi durumlar da taş geliştirme riskini artırabilir. Bunun nedeni, böbrek taşını oluşturan maddelerin seviyelerini artırabilmeleri veya azaltabilmeleridir. Bu durumlar aşağıdakiler gibidir:

• Hiperkalsiüri (idrarda yüksek kalsiyum seviyeleri)
• Yüksek tansiyon
• Diyabet
• Obezite
• Osteoporoz
• Gut ve kistik fibrozis
• Böbrek kistleri
• Paratiroid hastalığı
• İnflamatuar bağırsak hastalığı ve kronik ishal
• Kilo verme ameliyatı veya diğer mide veya bağırsak ameliyatları dahil olmak üzere bazı cerrahi prosedürler

Bazı ilaçlar taş geliştirme riskini artırabilir. Bu ilaçlar aşağıdakiler gibidir:

• Diüretikler (idrar söktürücüler)
• Kalsiyum bazlı antiasitler (osteoporoz tedavisinde kullanılır)
• Crixivan (HIV enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanılır)
• Topamax ve Dilantin (nöbetleri tedavi etmek için kullanılır)
• Cipro (siprofloksasin, bir antibiyotik)
• Ceftriaxone (bir antibiyotik)

Bazı yiyecekler de kişiyi böbrek taşı riski altına sokabilir. Bu gıdalar aşağıdakiler gibidir:

• Etler ve kümes hayvanları (hayvansal proteinler)
• Sodyum (tuz oranı yüksek diyetler)
• Şekerler (fruktoz, sakaroz ve mısır şurubu)

Böbrek Taşları Genetik (Kalıtsal) midir?

Böbrek taşları kalıtsal olabilir yani aileden aktarılabilir.

İdrar Yolu Nedir, Nasıl Çalışır?

İdrar yolu, vücut için hayati önem taşır çünkü atıklardan ve fazla sıvıdan kurtulmayı sağlar. Her iki böbrek iki üreter, mesane ve üretradan oluşur. Her organın önemli bir görevi vardır:

• Böbrekler: Yumruk büyüklüğünde, fasulye şeklindeki böbrekler, omurganın her iki yanında, göğüs kafesinin altında yer alır. Her gün 120 ila 150 litre kanı süzerek atıkları uzaklaştırır ve sıvıları dengelerler. Böbrekler her gün bir ila iki litre idrar üretir.
• Üreterler: Böbrek idrarı oluşturduktan sonra, idrar sıvı tüp şeklindeki üreterden geçerek mesaneye gider. Her böbrekte bir üreter vardır. Böbrek taşları üreterlerden geçebilir veya çok büyüklerse üreterlerde sıkışabilirler. Taş çok büyükse ameliyat olunması gerekebilir.
• Mesane: Kalça kemiklerin arasında idrar depolayan bir organ olan mesane bulunur. Yaklaşık bir buçuk ila iki katına kadar esneyebilir.
• Üretra: Üreter gibi üretra da idrarın içinden geçtiği bir tüptür. İdrarın (ve bir böbrek taşının) vücudu terk ettiği idrar yolunun son durağıdır.

Bir Böbrek Taşının Oluşması Ne Kadar Sürer?

İnsanlar orada olduklarını bilmeden yıllarca böbrek taşlarına sahip olabilir. Bu taşlar böbreğin içindeki yerinde kaldığı sürece hiçbir şey hissedilmez. Böbrek taşından kaynaklanan ağrı genellikle taş böbrekten dışarı çıktığında başlar. Bazen bir taş, birkaç ay içinde hızlıca da oluşabilir.

Doktorla risk faktörleri hakkında konuşulmalıdır. Kişinin ne kadar hızlı taş geliştirdiğini kontrol etmek için 24 saatlik idrar testi yapılabilir.

En Yaygın Böbrek Taşı Türleri Nelerdir?

En yaygın böbrek taşı türü kalsiyum oksalat taşıdır. Bu tür, idrarda kalsiyum ve oksalat birleştiğinde meydana gelir. Bu; yüksek miktarda oksalat, düşük miktarda kalsiyum alındığında ve yeterince sıvı tüketilmediğinde ortaya çıkabilir.

Ürik asitten kaynaklanan taşlar da oldukça yaygındır. Bunlar, hayvansal proteinlerin (et, tavuk ve balık) bir yan ürünü olan pürin adlı doğal bir maddeden kaynaklanır.

Birden Fazla Böbrek Taşı Varsa Hepsi Aynı Maddelerden mi Oluşur?

Bir böbrek taşını oluşturan maddeler farklı olabilir. Bir kalsiyum oksalat taşı ve ürik asitten yapılmış bir taş geliştirebilmek mümkündür.

Böbrek Taşlarının Belirtileri Nelerdir?

Böbrekte yıllarca bir taş olabilir ve orada olduğunu yıllarca bilinemeyebilir. Ancak taş hareket etmeye başladığında veya çok büyüdüğünde belirtiler gösterilebilir. Böbrek taşının belirtileri aşağıdakiler gibidir:

• Sırtın alt kısmında veya vücudun yan tarafında ağrı hissetmek. Bu ağrı gelip gidebilen donuk bir ağrı olarak başlayabilir. Ayrıca şiddetli hale gelebilir ve acil servise gitmeye neden olabilir.
• Ağrı ile birlikte mide bulantısı ve/veya kusma.
• İdrarda kan görmek.
• İdrar yaparken ağrı hissetmek.
• İdrar yapamamak.
• Daha sık idrara çıkma ihtiyacı hissetmek.
• Ateş veya titreme.
• Kötü kokan veya bulanık görünen idrara sahip olmak.

Daha küçük böbrek taşları ağrıya veya diğer semptomlara neden olmayabilir. Bu "sessiz taşlar" idrar yardımıyla vücuttan dışarı çıkar.

Çocuklarda Böbrek Taşı Belirtileri Nelerdir?

Böbrek taşlarının en yaygın belirtileri idrarda kan veya ağrıdır. Çocuğun yaşadığı ağrının miktarı ve neresinin acıdığı, taşın bulunduğu yere ve boyutuna bağlıdır. Diğer belirtiler şöyledir:

• Şiddetli kolik ağrı
• İdrar yapamama (bir taş idrar yolunu tıkadığında)
• Mide bulantısı/kusma
• Ciddi bir enfeksiyonun işareti olabilecek bulanık, kötü kokulu idrar, ateş, titreme veya halsizlik
• İdrarda kan görülmesi

Pediatrik böbrek taşlarının çoğu böbrekte kalır ancak üçte biri böbrekten ayrılabilir ve üreterde sıkışabilir. Böbrekte kalan taşlar genellikle ağrısız olsa da tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının kaynağı olabilir. Üretere saplananlar ise şiddetli kolik ağrısı yaratabilir.

Böbrek Taşına Ne Sebep Olur?

Böbrek taşları idrardaki maddelerden oluşur. Taşa dönüşen maddeler normalde üriner sistemden geçer. Geçemedikleri zaman, bunun nedeni yeterli idrar hacmi olmamasıdır, bu da maddelerin yüksek oranda konsantre olmasına ve kristalleşmesine neden olur. Bu durum genellikle yeterince su içmemenin bir sonucudur. Taş oluşturan maddeler şunlardır:

• Kalsiyum
• Oksalat
• Ürik asit
• Fosfat
• Sistin (nadir)
• Ksantin (nadir)

Bunlar ve diğer kimyasallar vücuttan çıkan atık ürünlerden bazılarıdır.

Böbrek Taşı Nasıl Teşhis Edilir?

Doktor hastanın tıbbi geçmişini tartışacak ve muhtemelen bazı testler isteyecektir. Bu testler şunları içerir:

• Görüntüleme testleri: Röntgen, BT taraması ve ultrason, sağlık uzmanının böbrek taşlarının boyutunu, şeklini, yerini ve sayısını görmesine yardımcı olacaktır. Bu testler, sağlık uzmanının hastanın hangi tedaviye ihtiyacı olduğuna karar vermesine yardımcı olur.
• Kan testi: Kan testi böbreklerin ne kadar iyi çalıştığını gösterir, enfeksiyon olup olmadığını kontrol eder ve böbrek taşına yol açabilecek biyokimyasal sorunları araştırır.
• İdrar testi: Bu testte de enfeksiyon belirtileri aranır ve böbrek taşı oluşturan maddelerin seviyeleri incelenir.

Böbrek Taşları Nasıl Tedavi Edilir?

Teşhis konulduktan sonra doktor, öncelikle tedaviye ihtiyaç olup olmadığını belirleyecektir. Bazı küçük böbrek taşları idrar yapıldığında sistemi terk edebilir. Bu çok acı verici olabilir. Doktor tedaviye ihtiyaç olduğuna karar verirse, seçenekler arasında ilaçlar ve ameliyat yer alır.

İlaçlar

İlaçlar aşağıdakiler için reçete edilebilir:

• Ağrıyı azaltmak. Doktor, ibuprofen gibi reçetesiz satılan bir ilaç veya acil serviste damar yolundan ilaç alınmasını önerebilir.
• Bulantı ve kusmayı yönetmek.
• Taşların geçmesi için üreterinizi rahatlatmak. Yaygın olarak reçete edilen ilaçlar arasında tamsulosin ve nifedipin bulunur.

İbuprofen almadan önce doktora danışılmalıdır. Bu ilaç, akut böbrek taşı atağı geçirirken alınırsa böbrek yetmezliği riskini artırabilir (özellikle böbrek hastalığı öyküsü olanlarda ve diyabet, hipertansiyon ve obezite gibi ilişkili hastalıklarda).

Ameliyat

Böbrek taşlarını tedavi etmek için kullanılan dört tür ameliyat vardır. İlk üçü minimal invazivdir, yani cerrah vücuda doğal bir açıklıktan (üretra gibi) girer veya küçük bir kesi yapar.

• Üreteroskopi: Bu prosedürü gerçekleştirmek için üreteroskop adı verilen küçük bir alet üretraya, mesaneden geçerek üretere yerleştirilir. Bu alet böbrek taşlarını gösterir ve daha sonra bunları cerrahi bir "sepet" içinde alır veya bir lazer kullanarak parçalar. Böbrek taşlarının bu daha küçük parçaları daha sonra idrar yoluyla vücuttan kolayca çıkabilir.
• Şok dalgası litotripsi: Bu prosedürde hasta, özel bir cerrahi masa veya küvete yerleştirilir. Yüksek enerjili şok dalgaları su aracılığıyla taşlara gönderilir. Şok dalgaları taşları parçalayarak vücuttan daha kolay çıkmalarını sağlar.
• Perkütan nefrolitotomi: Böbrek taşları diğer prosedürlerle tedavi edilemediğinde (çok fazla taş olması, taşların çok büyük veya ağır olması ya da konumları nedeniyle) perkütan nefrolitotomi düşünülür. Bu prosedürde, sırttaki küçük bir kesiden doğrudan böbreğe bir tüp yerleştirilir. Taşlar daha sonra bir ultrason probu ile parçalanır ve emilerek dışarı çıkarılır. İşlemden sonra üretral bir stent yerleştirilir (böbrekten mesaneye giden ve bir hafta sonra çıkarılan dahili bir tüp). Hastalar genellikle gözlem için bir gece hastanede tutulur.
• Açık taş ameliyatı: Bu ameliyat sırasında daha uzun bir kesik kullanılır. Minimal invaziv prosedürlerle karşılaştırıldığında nadiren uygulanır (vakaların %0,3 ila %0,7'si).

Çocuklar Böbrek Taşı İçin Nasıl Tedavi Edilir?

Çocuk böbrek taşlarının çoğu, tamamen invazif olmayan bir prosedür olan şok dalgası litotripsi (SWL) ile tedavi edilebilir. Çocuk anestezi altına alınır ve belirli frekanslardaki ses dalgaları taşlara odaklanarak onları idrar yaparken kolayca geçebilecek kadar küçük parçalara ayırır.

Bir Böbrek Taşını Düşürmek Ne Kadar Sürer?

Her böbrek taşını düşürmek için geçmesi gereken süre farklıdır. 4mm'den (milimetre) küçük bir taş bir ila iki hafta içinde düşebilir. Ancak 4 mm'den büyük bir taşın idrar yolundan tamamen geçmesi yaklaşık 2ila 3 hafta sürebilir.

Taş mesaneye ulaştığında genel olarak birkaç gün içinde geçer ancak özellikle büyük prostatı olan yaşlı bir erkekte bu süre daha uzun sürebilir. Bununla birlikte, taş hala üreterde olsa bile ağrı azalabilir, bu nedenle taş 4 ila 6 hafta içinde düşmezse bir doktora görünmek gerekir.

Böbrek Taşlarının Tedavisine Yardımcı Olan Herhangi Bir Yiyecek veya İçecek Var mıdır?

Böbrek taşlarına yardımcı olduğu söylenen dört sıvı vardır

• Kızılcık suyu: Kızılcık suyu idrar yolu enfeksiyonlarını önlemeye yardımcı olsa da böbrek taşlarına yardımcı olmaz.
• Elma sirkesi: Sirke asidiktir ve bazen idrarda böbrek taşlarına yardımcı olan değişiklikler yaratabilir. Ancak, bu her zaman gerçekleşmeyebilir. Sirke kullanımı hakkında bir doktorla konuşulmalıdır.
• Limon suyu: Limon suyu, böbrek taşlarının oluşmasını önlemeye yardımcı olabilecek sitrat bakımından zengindir. Sitratlar limon, misket limonu, portakal ve kavun gibi çeşitli turunçgillerde bulunur.
• Kahve: Araştırmalar kahvenin böbrek taşı geliştirme riskini azaltabileceğini göstermektedir.

Soda ve ilave şeker veya fruktoz mısır şurubu içeren diğer içeceklerden kaçınılmalıdır. Bunlar riski artırır.

Böbrek Taşları Nasıl Önlenebilir?

Böbrek taşı riskini azaltmanın çeşitli yolları vardır:

• Su içmek: Her gün en az altı ila sekiz bardak su içilmelidir. Susuz kalmamak daha sık idrara çıkmaya yardımcı olur, bu da böbrek taşına neden olan maddelerin birikimini "temizlemeye" yardımcı olur. Çok terleyen kişiler daha da fazla su içtiğinden emin olmalıdır.
• Tuzu sınırlamak: Daha az sodyum tüketilmelidir. Yenilen yiyecekleri planlama konusunda yardım almak için bir diyetisyenle bağlantı kurmak faydalı olabilir.
• Kilo vermek: Kişinin aşırı kilosu varsa, kilo vermeye çalışmalıdır. Doktora ideal kilonun ne olduğu konusu danışılmalıdır.
• İlaç kullanmak: Doktor böbrek taşlarını önlemeye yardımcı olan bazı ilaçlar reçete edebilir. İlaç türü sahip olunan taş türüne bağlı olabilir.

Kalsiyum Oksalat Böbrek Taşı Geliştirilirse Diyetten Kalsiyumu Çıkarmak Gerekir mi?

Kalsiyumdan oluşan böbrek taşları geliştirilirse, kalsiyum içeren yiyecekleri yemeyi bırakmak iyi gibi görünebilir ancak bu yapılması gerekenin tam tersidir. Kişide en yaygın tür olan kalsiyum oksalat taşları varsa, kalsiyum açısından daha yüksek ve oksalat açısından daha düşük bir diyet yapılması önerilir.

Kalsiyum oranı yüksek gıdalar şunlardır:

• İnek sütü
• Yoğurt
• Peynir
• Brokoli
• Lahana
• Kalsiyum takviyeli meyve suları
• Kuru fasulye
• Somon balığı
• Kalsiyum takviyeli sıcak tahıl

Oksalat oranı yüksek olan gıdalar şunlardır (bunlar azaltılmalıdır):

• Ispanak
• Işgın
• Çilek
• Çay
• Kurutulmuş bezelye ve fasulye
• Fındık ve fındık ezmesi
• Buğday kepeği

İdrardaki maddeleri seyreltmek için bol miktarda sıvı içmek de önemlidir.

Böbrek Taşlarının Seyri Nasıldır?

Böbrek taşlarının seyri çok olumludur, ancak nüks (taşların geri gelmesi) riski vardır. Birçok böbrek taşı tedaviye gerek kalmadan zaman içinde kendiliğinden geçer. Daha büyük böbrek taşlarını çıkarmak için kullanılan ilaçlar ve cerrahi tedaviler genellikle çok başarılıdır ve çok az iyileşme süresi içerir.

Hayat boyunca birden fazla kez böbrek taşı oluşması mümkündür. Böbrek taşı geliştirmeye devam edilirse, doktor taşların neden oluştuğunu keşfetmek için hastayla birlikte çalışabilir. Sebep bulunduğunda, gelecekteki taşları önlemek için beslenme düzeni değişiklikleri yapılabilir.

Büyük Bir Böbrek Taşı Yaralanmaya Neden Olabilir mi?

Böbrek taşından kaynaklanan yaralanma riski taşın boyutuna ve konumuna bağlı olarak artabilir. Daha büyük bir taş üreterde sıkışarak basınç oluşmasına neden olabilir. Bu durum böbrek yetmezliğine yol açabilir ve en kötü (ancak nadir) senaryoda böbrek kaybedilebilir. 1 cm'lik bir taşın üreterden geçme ihtimali %10'dan azdır ve 1 cm'den büyük taşlar genellikle geçmez.

Böbrek Taşı Düşürdükten Sonra Ağrı Ne Kadar Sürer?

Bir taştan kaynaklanan ağrı, taş çıktıktan sonra birkaç gün daha devam edebilir. Ancak ağrı bir haftadan uzun sürerse, daha fazla tıkanıklık olup olmadığını (bazen kalan bir taş parçası nedeniyle) görmek için tekrarlanan bir görüntüleme testi (genellikle ultrason) yapılır.

Böbrek Taşlarıyla Normal Bir Hayat Yaşanabilir mi?

Böbrek taşları günlük aktivitelere devam etmeyi engellememeli veya kişinin yaşam kalitesini büyük ölçüde düşürmemelidir. İdrar yaparken çıkabilmeleri ve çeşitli tedavi seçeneklerinin var olması sayesinde böbrek taşları kalıcı değildir.

Böbrek Taşları Böbrek Hastalığına Neden Olur mu?

Kişide böbrek taşı varsa, daha fazla böbrek taşı ve kronik böbrek hastalığı için daha yüksek risk altında demektir.

Böbrek Taşları Ölümcül müdür?

Böbrek taşları ölüme neden olmaz.

Ne Zaman Bir Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Böbrek taşı belirtileri yaşanıyorsa bir sağlık uzmanınıza görünmek gerekir. Böbrek taşına sahip olanların, tedavi alabilmeleri ve komplikasyonları önleyebilmeleri için taşların nerede olduğunu ve ne büyüklükte olduğunu bilmeleri gerekir.

Ne Zaman Acil Servise Başvurulmalıdır?

Ağrı dayanılmaz boyuttaysa acil servise gidilmelidir. Ağrı ve bulantı/kusma için ilaç reçete edilebilir.

Doktora Hangi Sorular Sorulmalıdır?

• Böbrek taşım mı var yoksa belirtilerimin başka bir nedeni mi var?
• Ne tür bir böbrek taşım var?
• Böbrek taşım ne büyüklükte?
• Böbrek taşım nerede bulunuyor?
• Kaç tane böbrek taşım var?
• Tedaviye ihtiyacım var mı yoksa böbrek taşını kendi kendine düşürebilecek miyim?
• Böbrek hastalığı için test yaptırmalı mıyım?
• Beslenme düzenimde ne gibi değişiklikler yapmalıyım?
• Taşlardan kurtulmak için ne tür bir işlem yaptırmalıyım?

Böbrek taşları en iyi ihtimalle sinir bozucu, en kötü ihtimalle de acı verici olabilir. Durumun daha da kötüleşmesini önlemek için kişinin mümkün olan en kısa sürede bir sağlık kuruluşu tarafından değerlendirilmesi gerekir. Ağrı şiddetlenebilir ve ameliyat gerekli olabilir. Reçete edilen ilaçların alımı aksatılmamalı, bol su içilmeli ve diyet kurallarına uyulmalıdır. Ayrıca böbrek taşlarının geçici bir durum olduğunu unutmamak gerekir. Böbrek taşları, ona sahip olan kişileri ömür boyu rahatsız etmeyecektir.