Çfarë janë Çrregullimet e Personalitetit dhe cilat janë simptomat? Si trajtohen?

Çfarë janë Çrregullimet e Personalitetit dhe cilat janë simptomat? Si trajtohen?Në artikullin tonë me këtë titull do të shqyrtojmë detajet e kësaj teme.Çrregullimet e personalitetit janë një grup prej 10 çrregullimesh të shëndetit mendor që karakterizohen nga modele afatgjata dhe shkatërruese të të menduarit, sjelljes, gjendjes shpirtërore dhe mënyrës së ndërtimit të marrëdhënieve me të tjerët.Personat me çrregullim të personalitetit shpesh nuk e kuptojnë që mënyrat e tyre të të menduarit dhe sjelljes janë problematike.

Çfarë është Çrregullimi i Personalitetit?

Çrregullimi i personalitetit është një gjendje e shëndetit mendor që përfshin modele afatgjata dhe shkatërruese të të menduarit, sjelljes, gjendjes shpirtërore dhe mënyrës së ndërveprimit me të tjerët. Këto modele shkaktojnë shqetësime të mëdha tek individi dhe/ose prishin aftësinë e tij për të funksionuar në mënyrë të duhur. Ekzistojnë 10 lloje të ndryshme të çrregullimeve të personalitetit, secili me veçoritë dhe simptomat e veta.

Personaliteti është thelbësor për të përcaktuar se kush jemi si individë. Ai përfshin një përzierje unike të tipareve, përfshirë qëndrimet, mendimet dhe sjelljet, si dhe mënyrën se si shprehim këto tipare në ndërveprimet tona me të tjerët dhe me botën përreth nesh. Çrregullimet e personalitetit mund të shkaktojnë perceptim të shtrembëruar të realitetit, sjellje të çrregullta dhe vështirësi në aspekte të ndryshme të jetës si puna, marrëdhëniet dhe funksionimi social. Gjithashtu, njerëzit me këto çrregullime mund të mos jenë të vetëdijshëm për sjelljet problematike apo efektet negative që kanë mbi të tjerët.

Cilat janë llojet e Çrregullimeve të Personalitetit?

Manuali i Diagnostikës dhe Statistikës së Çrregullimeve Mendore (DSM-5), si referenca standarde për sëmundjet mendore të njohura, klasifikon 10 lloje të çrregullimeve të personalitetit në tre grupe kryesore (kategori). Secili grup ka simptoma të përbashkëta karakteristike.

Çfarë janë Çrregullimet e Personalitetit të Grupit A?

Çrregullimet e personalitetit të Grupit A përfshijnë mendime ose sjellje të pazakonta dhe ekscentrike. Këto përfshijnë:

• Çrregullimi paranojak i personalitetit: Karakterizohet nga një mosbesim dhe dyshim i pashpjeguar ndaj të tjerëve. Personat me këtë çrregullim besojnë se të tjerët përpiqen t’i dëmtojnë, poshtërojnë ose kërcënojnë.
• Çrregullimi shizoid i personalitetit: Shfaqet me distancim të qëndrueshëm nga marrëdhëniet ndërpersonale dhe mungesë të përgjithshme të interesit. Personat me këtë çrregullim kanë gamë të kufizuar emocionale gjatë ndërveprimeve me të tjerët.
• Çrregullimi shizotipal i personalitetit: Karakterizohet nga shqetësim i thellë ndaj marrëdhënieve të afërta dhe nevoja e kufizuar për to. Marrëdhëniet pengohen nga perceptimet e shtrembëruara të realitetit, besimet në magji dhe sjelljet e pazakonta.

Çfarë janë Çrregullimet e Personalitetit të Grupit B?

Çrregullimet e Grupit B përfshijnë sjellje dramatike dhe të paqëndrueshme. Personat me këto çrregullime shfaqin emocione të forta, të paqëndrueshme dhe sjellje impulsive.

Këto përfshijnë:

• Çrregullimi antisocial i personalitetit: Personat tregojnë mungesë respekti ndaj të tjerëve dhe mosrespektim të normave sociale. Mund të shkelin ligjet dhe të dëmtojnë fizikisht ose emocionalisht të tjerët. Nuk pranojnë përgjegjësinë për veprimet e tyre.
• Çrregullimi borderline i personalitetit: Karakterizohet nga vetëvlerësim i ulët, ndryshime të humorit, sjellje impulsive dhe vështirësi në marrëdhënie.
• Çrregullimi histrionik i personalitetit: Personat shfaqin emocione të forta dhe të paqëndrueshme dhe një imazh të shtrembëruar të vetes. Vetëvlerësimi i tyre varet nga miratimi i të tjerëve dhe shfaqin sjellje dramatike për të tërhequr vëmendjen.
• Çrregullimi narcistik i personalitetit: Karakterizohet nga ndjenja mbizotëruese e superioritetit, nevoja për lavdërim të tepërt dhe mungesë empatie për të tjerët. Këto sjellje shpesh burojnë nga vetëvlerësim i ulët.

Çfarë janë Çrregullimet e Personalitetit të Grupit C?

Çrregullimet e Grupit C përfshijnë ankth dhe frikë të theksuar. Këto përfshijnë:

• Çrregullimi i personalitetit të tërhequr (inhibuar): Personat ndiejnë vazhdimisht paaftësi dhe janë shumë të ndjeshëm ndaj gjykimit negativ nga të tjerët. Edhe pse dëshirojnë të ndërveprojnë socialisht, shmangin situatat për shkak të frikës nga refuzimi.
• Çrregullimi i personalitetit të varur: Karakterizohet nga një nevojë e vazhdueshme dhe e tepruar për mbështetje nga të tjerët. Përfshin nënshtrim, kërkesë për sigurim dhe vështirësi në marrjen e vendimeve. Personat shpesh janë shumë të lidhur me dikë tjetër dhe bëjnë përpjekje të mëdha për të kënaqur atë person. Ata kanë sjellje pasive dhe varen nga tjetri, duke u frikësuar nga ndarja.
• Çrregullimi obsesiv-kompulsiv i personalitetit: Karakterizohet nga nevoja e fortë për rregull, perfeksionizëm dhe kontroll pa fleksibilitet, që mund të pengojë përfundimin e detyrave. Kjo mund të ndërhyjë edhe në marrëdhënie.

Ky çrregullim është i ndryshëm nga çrregullimi obsesiv-kompulsiv, i cili është një çrregullim ankthi. Personat me çrregullim obsesiv-kompulsiv shpesh janë të vetëdijshëm për sjelljet e tyre dhe për nevojën për ndryshim, ndërsa personat me çrregullim obsesiv-kompulsiv të personalitetit kanë vetëdije të kufizuar për sjelljet e tyre.

Njerëzit mund të kenë simptoma të përziera të disa çrregullimeve të personalitetit në të njëjtën kohë.

Kush preken nga Çrregullimet e Personalitetit?

Çdokush mund të ketë një çrregullim personaliteti, por llojet e ndryshme të çrregullimeve ndikojnë tek njerëzit në mënyra të ndryshme. Shumica e çrregullimeve të personalitetit fillojnë në adoleshencë, kur personaliteti është duke u zhvilluar dhe pjekur më tej. Si rezultat, pothuajse të gjithë ata që diagnostikohen me çrregullim personaliteti janë mbi moshën 18 vjeç. Një përjashtim është çrregullimi antisocial i personalitetit, ku rreth 80% e personave fillojnë të shfaqin simptomat deri në moshën 11 vjeç.

Çrregullimet antisociale të personalitetit janë më të zakonshme tek meshkujt, ndërsa çrregullimet borderline, histrionike dhe të varura janë më të zakonshme tek femrat.

Sa janë të përhapura Çrregullimet e Personalitetit?

Rreth 9% e të rriturve në SHBA kanë një lloj çrregullimi personaliteti, dhe afërsisht 6% e popullsisë globale ka një çrregullim të tillë. Çrregullimi borderline dhe çrregullimi antisocial i personalitetit janë ndër më të diagnostikuarit.

Çfarë shkakton Çrregullimet e Personalitetit?

Çrregullimet e personalitetit janë ndër problemet më pak të kuptuara të shëndetit mendor. Shkencëtarët ende po përpiqen të gjejnë shkakun e tyre.

Sot besohet se faktorët e mëposhtëm mund të kontribuojnë në zhvillimin e çrregullimeve të personalitetit:

• Gjenetika: Shkencëtarët kanë identifikuar një gjen që funksionon keq dhe që mund të jetë një faktor në çrregullimin obsesiv-kompulsiv të personalitetit. Ata gjithashtu studiojnë lidhjet gjenetike me tipare si agresiviteti, ankthi dhe frika, të cilat mund të luajnë rol në çrregullimet e personalitetit.
• Ndryshimet në tru: Studiuesit kanë zbuluar ndryshime të holla në tru tek personat me disa çrregullime personaliteti. Për shembull, në studimet mbi çrregullimin paranojak të personalitetit, është gjetur se funksionimi i amigdales ndryshon. Amigdala është pjesa e trurit që përpunon stimujt frikësues dhe kërcënues. Në një studim për çrregullimin shizotipal të personalitetit, studiuesit kanë gjetur një zvogëlim volumetrik në lobin frontal të trurit.
• Trauma gjatë fëmijërisë: Një studim ka treguar lidhje midis traumave të fëmijërisë dhe zhvillimit të çrregullimeve të personalitetit. Për shembull, personat me çrregullim borderline të personalitetit kanë pasur një nivel të lartë të traumave seksuale në fëmijëri. Personat me çrregullim borderline dhe antisocial kanë probleme me afërsinë dhe besimin, të cilat mund të lidhen me abuzimin dhe traumat e fëmijërisë.
• Abuzimi verbal: Një studim ka treguar se personat që kanë pësuar abuzim verbal gjatë fëmijërisë kanë tre herë më shumë gjasa të kenë çrregullim borderline, narcistik, obsesiv-kompulsiv ose paranojak të personalitetit në moshën e rritur.
• Faktorët kulturorë: Siç tregojnë ndryshimet në përqindjen e çrregullimeve të personalitetit midis vendeve të ndryshme, faktorët kulturorë gjithashtu mund të ndikojnë në zhvillimin e tyre. Për shembull, rastet e çrregullimit antisocial të personalitetit janë shumë të ulëta në Taiwan, Kinë dhe Japoni, ndërsa përqindjet e çrregullimeve të Grupit C janë relativisht të larta.

Cilat janë simptomat e çrregullimeve të personalitetit?

Çdo një nga 10 llojet e çrregullimeve të personalitetit ka simptomat dhe shenjat e veta të veçanta. Megjithatë, në përgjithësi, çrregullimet e personalitetit përfshijnë probleme me:

• Ndjenjën e identitetit dhe vetvetes: Personat me çrregullim personaliteti shpesh nuk kanë një pamje të qartë ose të qëndrueshme për veten dhe mënyra se si ata e shohin veten ndryshon në varësi të situatës ose njerëzve me të cilët janë. Vetëvlerësimi i tyre mund të jetë në mënyrë jo realiste shumë i lartë ose shumë i ulët.
• Marrëdhëniet: Personat me çrregullim personaliteti kanë vështirësi në ndërtimin e marrëdhënieve të ngushta dhe të qëndrueshme për shkak të besimeve dhe sjelljeve problematike. Ata mund të mungojnë në empati ose respekt ndaj të tjerëve, të jenë emocionalisht të distancuar, ose të kenë nevojë të tepruar për vëmendje dhe kujdes.

Një tjetër shenjë dalluese e çrregullimeve të personalitetit është se shumica e personave me këto çrregullime kanë pak ose aspak vetëdije për mënyrën se si mendimet dhe sjelljet e tyre janë problematike.

Si kuptohet nëse një person ka çrregullim personaliteti?

Nuk mund të jemi të sigurt nëse një person ka çrregullim personaliteti pa një diagnozë profesionale dhe mjekësore. Është e rëndësishme të kuptohet dallimi midis tipave të personalitetit dhe çrregullimeve të personalitetit. Një person i turpshëm ose që preferon të jetë vetëm nuk do të thotë patjetër se ka çrregullim të personalitetit të tërhequrit (çekingen) ose shizoid.

Dallimi midis stilit të personalitetit dhe çrregullimit të personalitetit përcaktohet zakonisht duke vlerësuar se si personaliteti i dikujt ndikon në aspekte të ndryshme të jetës, si:

• Puna
• Marrëdhëniet
• Emocionet/ndjenjat
• Identiteti vetjak
• Ndërgjegjësimi për realitetin
• Sjellja dhe kontrolli i impulseve

Disa simptoma të zakonshme tek personat me çrregullim personaliteti janë:

• Sjelljet e tyre janë të paqëndrueshme, të bezdisshme dhe konfuze për të dashurit dhe njerëzit me të cilët ndërveprojnë.
• Mund të kenë vështirësi në kuptimin e mënyrave realiste dhe të pranueshme të sjelljes ndaj të tjerëve dhe të qenit pranë tyre.
• Mund të mos jenë të vetëdijshëm për problemet që sjell sjellja e tyre për veten dhe/ose të tjerët.
• Nëse janë prindër, stili i tyre prindëror mund të jetë i çrregullt, emocionalisht i tepruar, abuziv ose i pakujdesshëm. Kjo mund të shkaktojë probleme fizike, emocionale ose mendore te fëmijët.

Si diagnostikohen çrregullimet e personalitetit?

Shumë njerëz me çrregullim personaliteti nuk besojnë se kanë problem me sjelljen ose mënyrën e të menduarit, prandaj diagnostikimi i çrregullimeve të personalitetit mund të jetë i vështirë. Për këtë arsye, njerëzit me çrregullim personaliteti zakonisht nuk kërkojnë ndihmë ose diagnostifikim për gjendjen e tyre. Në vend të kësaj, të afërmit ose institucione sociale mund t’i referojnë ata te një specialist i shëndetit mendor, pasi sjelljet e tyre mund të shkaktojnë vështirësi për të tjerët.

Kur kërkojnë ndihmë, kjo zakonisht është për shkak të çështjeve si ankthi, depresioni, përdorimi i substancave, ose probleme të shkaktuara nga çrregullimi i personalitetit, si divorci ose papunësia, dhe jo për shkak të çrregullimit në vetvete.

Ofruesit e kujdesit shëndetësor bazojnë diagnostikimin e çrregullimit të personalitetit në kriteret e përcaktuara në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore (DSM) të Shoqatës Amerikane të Psikiatrisë.

Një specialist i shëndetit mendor, si psikolog ose psikiatër, kur dyshon se një person mund të ketë çrregullim personaliteti, zakonisht bën pyetje të gjera dhe të përgjithshme që nuk krijojnë një atmosferë mbrojtëse apo armiqësore. Specialistët bëjnë pyetje për:

• Ditët e kaluara
• Marrëdhëniet
• Historikun e punës
• Aftësinë për të vlerësuar realitetin
• Kontrollin e impulseve

Duke qenë se personat me çrregullim personaliteti mund të mos kenë vetëdije për sjelljet e tyre, specialistët e shëndetit mendor zakonisht punojnë me familjen dhe/ose miqtë e personit për të mbledhur më shumë informacion rreth sjelljeve dhe historisë së tij.

Çrregullimet e personalitetit shpesh diagnostikohen jo mjaftueshëm sepse ofruesit e kujdesit shëndetësor shpesh përqendrohen në simptomat e ankthit ose depresionit, të cilat janë më të zakonshme në popullatë. Këto simptoma mund të mbulojnë karakteristikat e ndonjë çrregullimi themelor të personalitetit.

Si trajtohen çrregullimet e personalitetit?

Çrregullimet e personalitetit janë disa nga çrregullimet më të vështira për t’u trajtuar në psikiatri. Arsyeja kryesore për këtë është që personat me çrregullim personaliteti shpesh nuk mendojnë se sjelljet e tyre janë problematike dhe për këtë arsye nuk kërkojnë shpesh trajtim.

Edhe nëse një person me çrregullim personaliteti kërkon trajtim, mjekësia moderne ende ka pak opsione terapeutike. Aktualisht nuk ekziston ndonjë ilaç i miratuar për trajtimin e ndonjë çrregullimi të personalitetit, por ka medikamente që mund të ndihmojnë simptomat e ankthit dhe depresionit që shpesh shfaqen tek personat me çrregullim personaliteti. Megjithatë, psikoterapia (terapia me fjalë) mund të ndihmojë në menaxhimin e çrregullimeve të personalitetit.

Psikoterapia është një term që përdoret për një gamë teknikash trajtimi që synojnë të ndihmojnë në identifikimin dhe ndryshimin e ndjenjave, mendimeve dhe sjelljeve problematike. Punimi me një specialist të shëndetit mendor, si psikolog ose psikiatër, mund t’u ofrojë personit dhe familjes së tij mbështetje, edukim dhe udhëzime.

Qëllimet kryesore të psikoterapisë në trajtimin e çrregullimeve të personalitetit janë:

• Ulja e shqetësimeve të menjëhershme si ankthi dhe depresioni.
• Ndihma për të kuptuar se problemet janë të brendshme dhe nuk vijnë nga njerëzit apo situatat e tjera.
• Ulja e sjelljeve të pashëndetshme dhe të padëshiruara në shoqëri.
• Ndryshimi i tipareve të personalitetit që shkaktojnë vështirësi.

Ekzistojnë disa lloje të ndryshme të psikoterapisë, dhe secili çrregullim personaliteti kërkon lloje të ndryshme trajtimesh. Për shembull, studimet tregojnë që terapia dialektike e sjelljes është efektive në trajtimin e personave me çrregullim personaliteti borderline, ndërsa personat me çrregullim histrionik personaliteti shpesh përfitojnë nga terapia kognitive-biheviorale.

A mund të parandalohet Çrregullimet e Personalitetit?

Aktualisht nuk ka një mënyrë të njohur për të parandaluar çrregullimet e personalitetit, por shumica e problemeve të lidhura mund të ulen me trajtim. Kërkimi i ndihmës sapo të shfaqen simptomat mund të ndihmojë në reduktimin e ndërprerjeve në jetën e personit, familjes dhe marrëdhënieve shoqërore.

Si zhvillohet Çrregullimi i Personalitetit?

Personat me çrregullim personaliteti zakonisht kanë një prognozë të dobët sepse nuk marrin ndihmën e duhur mjekësore.

Çrregullimet e personalitetit të patrajtuara mund të shkaktojnë:

• Marrëdhënie të këqija.
• Vështirësi profesionale.
• Funksionim social të dëmtuar.

Hulumtimet tregojnë se çrregullimet e personalitetit lidhen me shpeshti të lartë me:

• Papunësinë.
• Divorcin.
• Dhunën familjare.
• Përdorimin e substancave.
• Pashtëpinë.
• Krimin (sidomos çrregullimi antisocial i personalitetit).

Për më tepër, personat me çrregullim personaliteti kanë më shumë gjasa të shkojnë në urgjencë, të pësojnë aksidente traumatike dhe të vdesin në mënyrë të parakohshme nga vetëvrasja. Edhe pse perspektiva duket e frikshme, studimet tregojnë se menaxhimi bashkëpunues i kujdesit mund të përmirësojë ndjeshëm rezultatet për personat me çrregullim personaliteti, për sa kohë që ata qëndrojnë në trajtim. Nëse njihni dikë me ose që mund të ketë një çrregullim personaliteti, përpiquni ta bindni të kërkojë trajtim. Është gjithashtu e rëndësishme që personi të edukojë veten mbi natyrën e çrregullimit përkatës, në mënyrë që të kuptojë më mirë se çfarë të presë.

Është e rëndësishme të mos harrojmë se çrregullimet e personalitetit janë probleme të shëndetit mendor. Ashtu si me çdo gjendje tjetër të shëndetit mendor, kërkimi i ndihmës sapo të shfaqen simptomat mund të ndihmojë në uljen e ndërprerjeve në jetën e përditshme. Specialistët e shëndetit mendor mund të ofrojnë plane trajtimi që ndihmojnë në menaxhimin e mendimeve dhe sjelljeve. Anëtarët e familjes së personave me çrregullim personaliteti shpesh përjetojnë stres, depresion, pikëllim dhe izolim. Është e rëndësishme të kujdeseni për shëndetin tuaj mendor dhe të kërkoni ndihmë nëse këto simptoma shfaqen.