Çfarë është lia e dhenve? Cilat janë simptomat? Si trajtohet?

Në artikullin tonë me titull “Çfarë është lia e dhenve? Cilat janë simptomat? Si trajtohet?”, do të ofrojmë informacione për këtë temë. Lia e dhenve, e njohur gjithashtu si varicella-zoster, shkakton një skuqje të kuqe me flluska që më pas krijojnë kore. Lia e dhenve është shumë ngjitëse. Ajo, si edhe komplikacioni që mund të shfaqet më vonë – zosteri – mund të parandalohen me vaksina.

Çfarë është lia e dhenve?  

Lia e dhenve është një infeksion që shkakton skuqje në lëkurë. Kjo sëmundje shkaktohet nga një mikrob i quajtur virusi varicella-zoster. (Vetë lia e dhenve quhet gjithashtu varicella-zoster.) Shumica e njerëzve që nuk kanë marrë vaksinën e lisë së dhenve, e marrin virusin në fëmijëri. Një fëmijë me lia të dhenve mund ta përhapë virusin lehtësisht te fëmijët e tjerë.  

Sot, lia e dhenve është shumë më pak e zakonshme, sepse shumica e fëmijëve vaksinohen që në vegjëli. Para se të miratohej vaksina për herë të parë në SHBA në vitin 1995, pothuajse të gjithë e kalonin këtë sëmundje. Komplikacionet ishin të rralla.  

Pas kalimit të lisë së dhenve, ajo zakonisht nuk merret më nga një person tjetër. Por, nëse nuk je vaksinuar, mund ta marrësh sëmundjen në çdo moshë. Të rriturit që e kalojnë lisë e dhenve mund të sëmuren rëndë. Prandaj është më mirë që sëmundja të kalohet në fëmijëri ose të parandalohet me vaksinë.

Si përhapet lia e dhenve?  

Fëmijët mund të preken nga lia e dhenve në çdo moshë. Pas ekspozimit ndaj virusit, fëmija mund të duket mirë për një deri në tre javë, pa ndjerë simptoma. Ata mund ta përhapin virusin që një ditë para se të shfaqet skuqja në lëkurë dhe deri në rreth pesë ditë pas shfaqjes së saj.

Virusi përhapet në këto mënyra:

• Duke pasur kontakt të drejtpërdrejtë me dikë që ka lia e dhenve.  
• Duke thithur ajrin e një personi të infektuar që teshtin ose kollitet.  
• Duke pasur kontakt me lëngjet që dalin nga sytë, hunda ose goja e një fëmije të infektuar.

Cili është ndryshimi midis lisë së dhenve dhe lisë (çorapës)?  

Edhe lia e dhenve, edhe lia e zakonshme shkaktojnë skuqje në lëkurë, por janë sëmundje të ndryshme. Lia (çorapja) është shumë më serioze, mund të shkaktojë sëmundje të rënda dhe vdekje. Të dyja shkaktohen nga viruse të ndryshme.

Edhe pse të dyja shkaktojnë skuqje në lëkurë, ajo zhvillohet në mënyra të ndryshme:  

• Në lia (çorape), puçrrat duken të gjitha njësoj dhe shfaqen njëherësh.  
• Në lia e dhenve, skuqja shfaqet me valë; disa puçrra janë të reja, të tjera në faza të ndryshme të shërimit.

Një tjetër ndryshim i madh është që lia e zakonshme është zhdukur falë një fushate të madhe ndërkombëtare vaksinimi.

Çfarë janë simptomat dhe shenjat e lisë së dhenve?  

Simptomat e lisë së dhenve janë të lehta për t'u vërejtur. Mjekët shpesh mund ta kuptojnë nëse një fëmijë ka kaluar nga kjo sëmundje duke vëzhguar lëkurën e tij. Simptomat e lisë së dhenve shpesh shfaqen në këtë rend:

• Temperaturë të lartë.  
• Ndjenjë lodhjeje.  
• Dhimbje koke.  
• Dhimbje të barkut që zgjasin për një deri dy ditë.  
• Lëkurë me një skuqje të shumë puçrrave të vogla dhe shumë të kruajtshme.  
• Ndodhja e shenjave të mbushura me një lëng të ngjashëm me ujë të qumështit.  
• Puçrrat shpërthejnë dhe formojnë kore.  
• Lëkura shfaq njolla.  
• Njollat fillojnë të zbehen.

Si diagnostikohet lia e dhenve?  

Simptomat e lisë së dhenve janë të lehta për t'u vërejtur. Mjekët zakonisht mund ta kuptojnë nëse një fëmijë ka kaluar nga kjo sëmundje duke vëzhguar lëkurën e tij.

Si të ndihmojmë një fëmijë me li te dhenve?  

Sigurohuni që fëmija të pushojë mjaftueshëm dhe të marrë shumë lëngje. Lia e dhenve zakonisht kalon vetvetiu brenda një ose dy javësh. Për të ndihmuar në lehtësimin e kruarjes mund të bëni këto:

• Vendosni një kompresë të freskët dhe të lagësht mbi skuqjen.  
• Mbajeni fëmijën të freskët.  
• Inkurajoni fëmijën të mos kruajë lëkurën. Prisni thonjtë për të parandaluar kruarjen.  
• Aplikoni locion me antihistaminik mbi skuqjen (konsultohuni me farmacistin).  
• Jepni një antihistaminik pa recetë si diphenhydramine ose cetirizine.  
• Bëjini banja të ftohta ose me tërshërë çdo ditë dhe thajeni lëkurën me butësi pa fërkuar.  
• Mos i jepni aspirinë – mund të jetë e dëmshme për fëmijët me temperaturë. Përdorni acetaminofen nëse është e nevojshme, por konsultohuni me mjekun ose farmacistin.  
• Jepni lëngje për të shmangur dehidratimin. Nëse ka plagë në gojë, ndihmojnë lëngjet e ftohta dhe dieta e butë.

Çfarë ndodh nëse foshnjat preken nga lia e dhenve ?  

Nëse një foshnjë e porsalindur (deri në 3 muajsh) merr lien e dhenve, duhet të njoftohet menjëherë mjeku. Lia e dhenve është më e rrezikshme për të sapolindurit sesa për njerëzit e tjerë të shëndetshëm.

Çfarë komplikacionesh mund të shkaktojë lia e dhenve?  

Komplikacionet nga lia e dhenve janë të rralla, por të mundshme. Ato përfshijnë:

• Infeksione bakteriale të lëkurës, gjakut dhe indeve të buta.  
• Encefalit (inflamacion i trurit).  
• Pneumoni (infeksion i mushkërive).  
• Dehidrim (humbje e lëngjeve trupore).  
• Probleme me koagulimin e gjakut ose shërimin e plagëve.  
• Probleme me mëlçinë.

Te kush është më e lartë mundësia e komplikimeve nga lia e dhenve?  

Zakonisht, te personat e shëndetshëm që kalojnë lien e dhenve nuk shfaqen komplikime. Megjithatë, tek foshnjat shumë të vogla, adoleshentët, gratë shtatzëna dhe pacientët që kanë bërë transplant organesh apo kanë probleme me sistemin imunitar, një rast i rëndë i lisë së dhenve mund të jetë më i rrezikshëm. Kjo përfshin gjithashtu njerëzit me kancer ose HIV, si dhe ata që janë në trajtim me kimioterapi ose steroide.

A mund të jetë lia e dhenve vdekjeprurëse?  

Mundësia për të vdekur nga lia e dhenve është shumë e ulët. Shumica e njerëzve shërohen pa komplikime, por kanë ndodhur edhe vdekje. Në SHBA, para se të ekzistonte vaksina, kishte rreth 100 vdekje në vit nga lia e dhenve. Pas vaksinimit masiv, ky numër ka rënë në rreth 20 në vit. Shtrimet në spital janë ulur me 84%, nga më shumë se 10,000 raste në vit.

A mund të vaksinohen fëmijët për të parandaluar lien e dhenve?  

Parandalimi i lisë së dhenve është i mundur sepse ekziston vaksina për të. Vaksinimi rekomandohet fort, prandaj këshillohuni me një profesionist shëndetësor për të.

Kur dhe si aplikohet vaksina për lien e dhenve?

Rekomandohen dy doza të vaksinës. Nëse fëmija është nën 13 vjeç, një dozë duhet dhënë midis moshës 12 deri në 15 muajsh, dhe doza e dytë midis 4 dhe 6 vjeç. Nëse është mbi 13 vjeç dhe nuk është vaksinuar kurrë, duhet të marrë dy doza me të paktën 28 ditë diferencë. Ekziston një vaksinë e quajtur Varivax vetëm për lien e dhenve, dhe një tjetër vaksinë që mbulon fruthin, shytat, rubeolën dhe lien e dhenve (MMRV). Vaksinimi është mbi 90% efektiv për të parandaluar lien e dhenve.

Kush nuk duhet të bëjë vaksinën kundër lisë së dhenve?  

Ka disa persona që nuk duhet të vaksinohen kundër lisë së dhenve. Në rastet e mëposhtme, nuk rekomandohet vaksinimi:

• Ata që kanë alergji ndaj vaksinës ose ndonjë përbërësi të saj.  
• Gratë shtatzëna ose ato që mendojnë se mund të jenë shtatzëna.  
• Personat me probleme në sistemin imunitar.  
• Personat që vuajnë nga tuberkulozi.  
• Ata që nuk ndihen mirë ditën e vaksinimit – këta mund të vaksinohen kur të ndihen më mirë.  
• Ata që kanë marrë transfuzion gjaku ose një vaksinë tjetër të gjallë kohët e fundit.

Duhet të këshilloheni me një mjek për të vendosur nëse duhet bërë vaksina apo jo.

A mund të kalojnë të rriturit linë e dhenve?  

Kur fëmijët kalojnë linë e dhenve, trupi i tyre prodhon antitrupa për të luftuar sëmundjen. Këta antitrupa qëndrojnë në trup gjatë gjithë jetës. Nëse një i rritur bie në kontakt me virusin, antitrupat janë aty për ta luftuar atë.

Çfarë është sëmundja e herpes zoster (zona)?  

Tek të rriturit, virusi i lisë së dhenve (varicella zoster) mund të riaktivizohet dhe të shkaktojë sëmundjen e zonës. Njerëzit e marrin zonën nga virusi i lisë së dhenve që kanë pasur më parë. Ata që kanë zona mund t’ua transmetojnë lisë e dhenve personave që nuk e kanë kaluar atë, por nuk mund të transmetojnë zonën pa kaluar më parë lisë e dhenve.

Zona njihet gjithashtu si herpes zoster, por nuk është e njëjtë me herpesin gjenital. Si lisë e dhenve, shfaqet si një skuqje me puçrra të vogla dhe mund të jetë e dhimbshme. Zakonisht kalon vetvetiu për një ose dy javë. Ka vaksina që ndihmojnë në parandalimin e saj. Konsultohuni me një profesionist shëndetësor për të parë se cila vaksinë është më e përshtatshme për ju.

Kur duhet kontaktuar mjeku nëse fëmija ka linë e dhenve?

Duhet të kontaktoni mjekun nëse fëmija juaj:  

• Sillet si i sëmurë dhe ka dhimbje koke të fortë.  
• Ka plagë në sy.  
• Ka plagë që zmadhohen ose që kanë qelb brenda.  
• Ka vështirësi në frymëmarrje ose merr frymë shumë shpejt.

Kur mund të kthehet fëmija në shkollë?  

Fëmija mund të kthehet në shkollë rreth 7 deri në 10 ditë pas shfaqjes së skuqjes. Nuk është e nevojshme të priten që të shërohen të gjitha kore, por duhet të pritet që të gjitha flluskat të jenë tharë dhe mbuluar me kore, sepse derisa janë me lëng, janë ngjitëse.

Cilat janë tre fazat e lisë së dhenve?  

Tre fazat zakonisht lidhen me paraqitjen e skuqjes:  

• Skuqje e kuqe dhe me fryrje.  
• Flluska të mbushura me lëng.  
• Plasja e flluskave dhe krijimi i koreve.

Ku fillon zakonisht lija e dhenve?  

Zakonisht fillon në fytyrë dhe në trup (gjoks dhe shpinë), pastaj përhapet në pjesë të tjera të trupit.

A mund ta kalojë dikush lisë e dhenve dy herë?  

Është e rrallë, por e mundur.

Sa ditë zgjat shërimi i lisë së dhenve?  

Zakonisht kalon për 10 deri në 14 ditë. Aftësia për ta parandaluar me vaksinë ka ulur ndjeshëm rastet e rënda dhe shtrimet në spital. Vaksina është mbi 90% efektive dhe gjithashtu ndihmon në parandalimin e zosterit (herpesit), që ndodh kur virusi mbetet i fshehur në trup pas infektimit fillestar.