Parazit Nedir? Parazitlerin Özellikleri Nelerdir? Hangi Hastalıklara Sebep Olurlar?

Parazit Nedir? Parazitlerin Özellikleri Nelerdir? Hangi Hastalıklara Sebep Olurlar? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Parazitler, hayatta kalmak ve yayılmak için bir konağa bağımlı olan organizmalardır. Üç ana parazit türü vardır ve belirtileri değişiklik gösterir. Tedavi, sahip olunan parazit türüne bağlıdır ancak genellikle reçeteli ilaçları içerir. İyi hijyen uygulamak, eti iyice pişirmek ve temiz su içmek birçok paraziti önlemeye yardımcı olur.

Parazitler Nedir?

Parazitler, başka bir organizmanın (konak) içinde, üzerinde veya onunla birlikte yaşayan organizmalardır. Konakçılarına zarar verecek şekilde beslenir, büyür veya çoğalırlar. Ancak hayatta kalmak için konakçılarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle konaklarını nadiren öldürürler ancak genellikle yaşamı tehdit edebilecek hastalıklar taşırlar.

Parazitler Vücuda Ne Yapar?

Parazitler vücuda zarar verecek şekilde beslenir, büyür veya çoğalır.

Üç Ana Parazit Türü Hangileridir?

İnsanlarda hastalığa neden olan üç ana parazit türü şunlardır:

Ektoparazitler

Ektoparazit, konakçısının dışında (dış kısmında) yaşayan bir parazittir. Bunlar genellikle kan yoluyla enfeksiyon taşıyan vektörlerdir (hayvanlar ve insanlar arasında hastalık taşıyan canlılar). Doktorların vektör olarak sınıflandırdığı birçok canlı kanla beslenir. Bunlar genellikle şunları içerir:

• Pireler: Pireler, uzun mesafelere zıplamak için kullandıkları güçlü arka bacaklara sahip küçük, kanatsız böceklerdir. Enfekte pireler konakçılarını ısırdıklarında veya konakçı yanlışlıkla enfekte bir pireyi yuttuğunda hastalık yayabilirler.
• Baş biti ve kasık biti: Bitler sürünerek hareket eden küçük, yassı böceklerdir. Baş bitleri saçlarda yaşar. Kasık bitleri ise kasık kıllarında, cinsel organların yakınında yaşar. Her iki bit türü de cinsel ilişki veya çarşaf, yastık veya havlu gibi kişisel eşyaların paylaşılması gibi yakın temas yoluyla insandan insana bulaşır.
• Akarlar: Akarlar, örümceklerin ve kenelerin akrabaları olan küçük araknidlerdir (sekiz bacaklı eklembacaklılar). Bunlar 1 milimetreden daha küçüktür. Bazı türleri uyuza neden olabilir.
• Keneler: Keneler araknidlerdir. Isırıkları genellikle ağrı veya kaşıntıya neden olmaz. Tipik olarak kişiyi ısırır ve sonra deriden içeri girerler. Ağaçlık alanlarda veya çimenli tarlalarda yaygındırlar.

Helmintler

Helmintler genellikle gastrointestinal sistemde yaşayan parazit solucanlardır. Gastrointestinal kanal, ağızdan anüse kadar birbirine bağlanan, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsak dahil olmak üzere bir dizi içi boş organdır. Helmintler yetişkin evrelerinde çıplak gözle görülebilirler. Ebatları 1 milimetreden büyük ila 1 metreden büyük arasında değişir.

İnsanları etkileyen başlıca helmint türleri şunlardır:

• Flukes (Trematodlar): Flukes bir tür yassı kurttur. Kirlenmiş su veya salyangoz, yengeç ve balık gibi suda yaşayan hayvanlar yoluyla yayılabilirler. Birçok farklı flukes türü vardır ve kanı, idrar kesesini, karaciğeri, akciğerleri, bağırsakları ve diğer organları enfekte edebilirler.
• Tenyalar (Cestodlar): Yetişkin tenyalar bağırsaklarda yaşayan uzun, yassı solucanlardır. Konaklarının yemekten aldığı besinlerle beslenirler. Konakçının vücuduna yumurta bırakarak yayılırlar. Yumurtalar daha sonra konak dışkı yaptığında konakçının vücudunu terk eder. Yumurtalar enfekte yiyecek ve su veya az pişmiş et yoluyla yayılır.
• Yuvarlak Solucanlar (Nematodlar): Yuvarlak kurtlar bağırsaklarda yaşayan küçük parazitlerdir. Enfekte dışkı veya topraktan yayılırlar. Birçok farklı yuvarlak solucan türü vardır.

Protozoanlar

Protozoanlar tek hücreli organizmalardır. Mikroskop olmadan görülemezler. Bağırsaklarda ya da kan ve dokularda yaşayabilirler. Kirlenmiş gıda veya su, kişiden kişiye temas veya bir vektörün ısırması yoluyla yayılabilirler.

On binlerce farklı protozoan türü vardır. Uzmanlar bunları nasıl hareket ettiklerine göre sınıflandırmaktadır. İnsanları etkileyen başlıca türler şunlardır:

• Amip: Amipler hareket etmek için geçici "yalancı ayaklar" (pseudopodlar) oluştururlar. Entamoeba histolytica (E. histolytica) amipi dizanteriye neden olur.
• Siliyatlar: Siliyatlar hareket etmek ve yiyecek toplamak için birçok kısa, kıl benzeri yapı (sil) kullanır. Balantidium coli (B. coli) insanları etkileyen tek siliyattır. Dizanteriye neden olur.
• Kamçılılar: Kamçılılar hareket etmek ve çevrelerini algılamak için bir veya birçok kamçı benzeri yapı (flagella) kullanır. Kamçılı Giardia intestinalis giyardiyaz’a ve Trypanosoma brucei uyku hastalığına neden olur.
• Sporozoanlar (apicomplexan): Yetişkin evrelerinde sporozoanlar hareket etme yeteneğine sahip değildir. Konaklarının sindirmekte olduğu yiyecekleri ya da konaklarının vücut sıvılarını yerler. Sporozoan Plasmodium sıtmaya, Cryptosporidium ise kriptosporidyoz’a neden olur.

Parazit Enfeksiyonları Ne Kadar Yaygındır?

Parazitler ve parazit enfeksiyonları yaygındır. Tüm dünyada milyonlarca insanı etkilerler. Birçok insan enfeksiyonu olduğunu fark etmeyebilir çünkü çok az belirti gösterir. Diğerlerinde ise ciddi hastalıklar görülebilir.

İnsanlarda Parazit Belirtileri Nelerdir?

Birçok farklı parazit türü vardır, bu nedenle semptomları değişebilir. Yaygın parazit semptomları şunları içerebilir:

• İshal.
• Mide bulantısı ve kusma.
• Karın ağrısı.
• Açıklanamayan kilo kaybı.
• İştah artışı.
• Kas ağrıları.
• Ateş.
• Üşüme.
• Uyku problemleri (insomnia).
• Yorgunluk.
• Zayıflık.
• Deri döküntüsü.

Kişinin paraziti olabilir ve hiçbir belirti göstermeyebilir ya da belirtiler enfeksiyondan uzun bir süre sonra ortaya çıkabilir. Ayrıca herhangi bir belirti olmayabilir ve parazit yanlışlıkla belirtiler geliştiren başka bir kişiye geçirilebilir.

Hangi Gıdalar Parazite Neden Olur?

Parazitlerin yaygın gıda kaynakları şunlardır:

• Balık da dahil olmak üzere çiğ veya az pişmiş et.
• Çiğ veya yıkanmamış meyve ve sebzeler.
• Çiğ su bitkileri.
• Pastörize edilmemiş süt ve meyve suları.

İnsanlar Parazitlere Nasıl Yakalanır?

Parazit enfeksiyonlarının yaygın nedenleri şunlardır:

• Bilinen parazitlerin bulunduğu bölgelerde zaman geçirmek.
• Kirlenmiş su, gıda, toprak, kan veya dışkı.
• Yemeden veya içmeden önce elleri yıkamamak.
• Seyrek yıkanmak veya banyo yapmak.
• Zayıf bir bağışıklık sistemine sahip olmak.
• Kontamine böcek ısırıkları.
• Cinsel temas.

Parazit Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?

Parazit enfeksiyonu belirtileri olanlara doktor, aşağıdakiler başta olmak üzere bazı sorular sorabilir:

• Belirtileriniz ne zaman başladı?
• Belirtileriniz sabit mi, yoksa gelip gidiyor mu?
• Birlikte vakit geçirdiğiniz arkadaşlarınızda veya aile üyelerinizde benzer belirtiler var mı?
• Yakın zamanda seyahat ettiniz mi?
• Ormanlık alanların veya uzun otların bulunduğu alanların yakınında mı yaşıyorsunuz?
• Dışarıda çok zaman geçiren evcil hayvanlarınız var mı?
• Hiç çiğ veya az pişmiş hayvan eti yediniz mi?
• Pastörize edilmemiş süt veya meyve suyu içiyor musunuz?

Doktor ayrıca teşhisi doğrulamak için testler isteyecektir. Bu testler şunları içerebilir:

• Fiziki Muayene

Doktor, vücudu muayene edecektir. Şiddetli kaşıntı, ısırık izleri veya döküntüleri not edecektir. Parazitler ürüne bağlı olarak, saçta, ciltte veya giysilerde de görülebilirler.

• Dışkı Muayenesi (Dışkı Kültürü)

Dışkı muayeneleri bağırsakları etkileyen parazitlerin teşhis edilmesine yardımcı olur. Birkaç gün boyunca, bir sağlık uzmanının incelemesi için üç veya daha fazla dışkı örneği toplanır. Sağlık görevlisi numuneleri bir laboratuvara gönderecek ve burada teknisyenler parazit veya yumurta (ova) arayacaklardır.

• Enteroskopi veya Kolonoskopi

Dışkı muayenesi kişinin ne tür bir paraziti olduğunu belirleyemezse, doktor enteroskopi veya kolonoskopi isteyebilir. Bu muayenelerde vücudun içine bakmak için ucunda küçük bir video kamera (endoskop) bulunan uzun, ince, esnek bir tüp kullanılır. Enteroskopi sırasında endoskop ağızdan girer ve ince bağırsağa geçer. Kolonoskopi sırasında endoskop anüsten geçerek kalın bağırsağa ulaşır. Sindirim sistemini etkileyen durumlar konusunda uzmanlaşmış bir doktor (gastroenterolog) bu muayeneleri gerçekleştirir.

• Kan Testleri

Doktor, bazı parazitleri kan testleri yoluyla teşhis edebilir. Doktor, az miktarda kan almak için küçük bir iğne kullanacaktır.

Daha sonra aşağıdaki testlerden birini veya her ikisini birden yapacaktır:

• Kan yayması: Doktor kandan bir damlayı mikroskop lamına yerleştirecek ve mikroskop altında inceleyecektir.
• Seroloji: Doktor kan örneğinde belirli parazitlerin varlığını gösteren antikorlar veya antijenler arar. Antikorlar vücudun enfeksiyonlarla savaşmak için ürettiği proteinlerdir. Antijenler vücuttaki yabancı maddelerdir ve bağışıklık sisteminin onları vücuttan atmak için tepki vermesine neden olur.

Görüntüleme Testleri

Bazı parazitler bağırsakların yapısında hasara (lezyonlara) neden olabilir. Doktor organları lezyonlar açısından incelemek için röntgen, manyetik rezonans görüntüleme (MR) taraması veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması isteyebilir.

Parazitler Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavi, kişinin ne tür bir paraziti olduğuna bağlıdır. Doktor aşağıdaki gibi bir reçete yazabilir:

• Antiparazitik ilaçlar.
• Antibiyotikler.
• Şampuanlar.
• Merhemler.

Doktorun talimatlarına dikkatle uyulmalıdır. Aksi takdirde parazit geri gelebilir. Bit, pire ve kene gibi ektoparazitlerin tedavisi için doktor, düzenli olarak şunları da önerebilir:

• Sabunla banyo yapmak.
• Giysileri, yatak takımlarını ve havluları sıcak suyla yıkamak.
• Halıları, yatakları ve mobilyaları süpürmek ve süpürge torbasını dışarıdaki çöpe boşaltmak.

Parazitlerden Kurtulmak İçin Yapabilecek Başka Şeyler Nelerdir?

Reçeteli ilaçların yanı sıra, diyet ve takviyeler yoluyla bağışıklık sistemini güçlendirmek vücudun parazitlerden daha hızlı kurtulmasına yardımcı olabilir. Herhangi bir alternatif tedaviyi denemeden önce bir doktora danışılmalıdır. Bunlar alınan diğer ilaçları etkileyebilirler.

Aşağıdaki gıdalar ve takviyeler parazitleri sindirim sisteminden temizlemeye veya büyümelerini önlemeye yardımcı olabilir:

• Pancar.
• Havuç.
• Lifli gıdalar.
• Çiğ sarımsak.
• Bal.
• Kabak çekirdeği.
• Probiyotikler.
• Sindirim enzimleri.
• C vitamini.
• Çinko.

Sistemi temizlemeye yardımcı olması için bol su içmek de iyi bir fikirdir.

Parazitler Kendiliğinden Geçer mi?

Bazı parazitler, özellikle kişinin sağlıklı bir bağışıklık sistemi varsa ve kişi dengeli besleniyorsa kendiliğinden geçer. Ancak kişinin parazit enfeksiyonu belirtileri varsa bir sağlık uzmanıyla görüşmelidir. Doktor resmi bir teşhis koyabilir ve parazitin başkalarına yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir.

Parazit Enfeksiyonları Önlenebilir mi?

Aşağıdaki ipuçları parazit enfeksiyonlarını önlemeye yardımcı olabilir:

• Elleri düzenli olarak temiz su ve antibakteriyel sabunla yıkamak: Bu, yemekten önce, çiğ ete dokunduktan sonra ve kirli bebek bezleri veya evcil hayvanların arkasını temizlemek de dahil olmak üzere dışkıya dokunduktan sonra yapılmalıdır.
• Düzenli olarak banyo yapmak veya duş almak: Sıcak su ve sabunla yıkanılmalıdır. Saçları, kolların ve bacakların arkasını, ayak parmaklarının arasını, cinsel organları, göbek deliğini ve kulakların içini ve arkasını yıkamak gerekir.
• Temiz su içmek: Suyun temiz olup olmadığından emin olunamıyorsa şişe suyu içilmelidir. Göllerden, göletlerden veya akarsulardan gelen su en az bir dakika kaynatmadan içilmemelidir.
• Eti önerilen iç sıcaklığa kadar pişirmek: Eğer yapılamıyorsa o et tüketilmemelidir.
• Kişisel eşyaları düzenli olarak yıkamak: Giysiler, yatak takımları ve diğer kişisel eşyalar deterjanlı sıcak suda yıkanmalı, kurutma makinesinde sıcak devirde kurutulmalıdır.
• Kendini böceklerden korumak: Ormanda veya çimenli alanlarda seyahat ederken uzun kollu gömlekler ve pantolonlar giyilmeli, giysilerden açıkta kalan cilde DEET içeren böcek kovucu cilt spreyleri kullanılmalıdır.
• Dışarıda vakit geçirdikten sonra kendini böceklere karşı kontrol etmek: Saç ve belin, bacakların, kolların ve sırtın arkası kontrol edilmelidir.
• Evcil hayvanları düzenli olarak kontrol etmek: Böcekleri temizlemek için ince dişli bir tarak kullanılmalıdır. Veterinere evcil hayvanlara hangi önleyici ürünlerin verilmesi gerektiği danışılmalıdır.
• Cinsel ilişkide korunmak: Her cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanılmalıdır. Prezervatifler trichomoniasis'e (trich) neden olan parazit Trichomonas vaginalis'in yayılmasını durdurmaya yardımcı olur.

Paraziti Olanları Neler Bekler?

Bu, ne tür bir parazite sahip olunduğuna bağlıdır. Doğru teşhis ve tedavi ile çoğu insan tamamen iyileşir. Tedavi görülmezse ciddi semptomları olan ciddi bir enfeksiyon geliştirilebilir.

Ne Zaman Bir Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Kişinin parazit enfeksiyonu belirtileri varsa veya tedaviden sonra hala belirtileri devam ediyorsa doktoru ile iletişime geçmelidir.

Ne Zaman Acil Servise Başvurulmalıdır?

Belirtiler hızla kötüleşirse acil servise gidilmelidir.

Doktora Hangi Sorular Sorulmalıdır?

• Bende ne tür bir parazit var?
• Paraziti nasıl kaptım?
• Parazitin yaydığı bir hastalığın belirtileri var mı?
• Nasıl bir tedavi önerirsiniz?
• Belirtilerim geçmezse ne yapmalıyım?
• Parazitin yayılmasını nasıl önleyebilirim?

Bir parazite sahip olduğunu duymak kişiyi ürkütebilir ancak bu yanlış bir şey yapıldığı anlamına gelmez. Birçok parazit insandan insana kolayca yayılır. Parazit belirtileri olanların teşhis ve tedavi almak için bir doktoru ziyaret etmesi önemlidir. Başkalarının paraziti alması ve yaymasını önlemek için verilen talimatlara uyulmalıdır.