KOAH Belirtileri, Teşhisi ve Tedavisi

Kronik (müzmin, uzun suredir devam eden ve edecek) Obstrüktif (tıkayıcı) Akciğer Hastalığı KOAH, solunum yollarında mikroorganizmalarla oluşmayan bir iltihaplanmaya bağlı olarak oluşur. Önlenebilir ve tedavi edilebilir yaygın bir hastalık olup, hava yollarında ve akciğerde zararlı partiküllere ya da gazlara karşı güçlü bir kronik inflamatuar yanıtla ilişkili ve genellikle ilerleyici nitelikte kalıcı hava akımı kısıtlamasıyla karakterizedir.

KOAH Nasıl Bir Hastalıktır?

KOAH hastalığının karakteristik özellikleri şunlardır:

• Hava yollarını daraltan, dolayısıyla hava akımında kısıtlamaya neden olan,
• Yaygın görülen,
• Etkilediği kişinin rahat nefes alıp-vermesini engelleyen,
• Solunumu güçleştiren,
• İlerleyici,
• Tamamen iyileşmeyen,
• Önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır.

KOAH Tehlikeli Bir Hastalık mıdır?

KOAH, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de giderek artan önemli bir morbidite (rahatsızlık) ve mortalite (ölüm) sebebidir. Dünyada 40 yaşın üstü her 10 yetişkinden 1'inde, ülkemizde ise 40 yaş üstü her 5 yetişkinden 1'inde KOAH bulunmaktadır.

Dünyada toplam 600 milyon KOAH'lı hasta vardır. Her yıl 3 milyon kişi bu hastalıktan ölmektedir. Tüm dünyada en sık rastlanan 4’ncü ölüm sebebidir. Ülkemizde ise toplam 5 milyon hasta olup, her yıl 25 bin kişi bu hastalıktan ölmektedir. Ülkemizdeki ölüm vakalarında en çok görülen 3’ncü ölüm sebebidir. Koroner arter ve inme-serebrovasküler hastalıklara bağlı ölümlerden sonra KOAH gelir.

KOAH'ın En Büyük Risk Faktörü Nedir?

KOAH'da teşhis alan vakalar, tüm vakaların küçük bir bölümünü oluşturmaktadır. Her 10 KOAH'lı hastanın 9'u kendilerinde bu hastalığın olduğunu bilmemektedir. KOAH gelişimi için aktif sigara içimi zorunlu bir risk faktörü olmakla birlikte, diğer bazı çevresel ve genetik faktörler de hastalık gelişiminde etkilidir.

Sigara içimi en önemli nedendir. KOAH vakalarının %90’ının sebebi sigaradır. Sigara içenlerde, sigara içmeyenlere göre KOAH gelişme riski 10-30 kat artar. Sigara içen her 5 kişiden birinde KOAH gelişmektedir. İçilen her sigara kişiyi biraz daha KOAH'a yaklaştırmaktadır. Sigara başlama yaşı, dumanın yoğunluğu, günlük ve toplam içilen miktar hastalığın gelişmesini etkilemektedir. İçilen sigara miktarı ile akciğer fonksiyonlarındaki kayıp arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır.

Sigarayı Bırakmak KOAH'ı Nasıl Etkiler?

Sigaranın bırakılması ile hastalığın ilerlemesi yavaşlar. Sigara bırakılmaz ise hastalık hızla ilerler. Sigara içmese de içilen ortamda kişinin olması, yani Pasif İçicilik diğer önemli bir faktördür. Haftada 40 saatten ve 5 yıldan uzun sureli sigara dumanına maruz kalmak, KOAH gelişim riskini %50 oranında arttırır.

KOAH'ın Sigaradan Sonraki Diğer Sebepleri Nelerdir?

Mesleki Faktörler: Meslek nedeniyle toz, duman ve çeşitli gazların solunması, KOAH gelişiminde bir diğer faktördür. Maden ve metal isçiliğiyapanlarda; odun, kâğıt imalatında çalışanlarda; çimento, tahıl ve tekstil isçilerinde KOAH sık gelişir.

İç Ortam Hava Kirliliği: İç ortam hava kirliliği, evde yemek pişirme ve ısınma amacıyla kullanılan odun, kömür ve tezeğin neden olduğu dumanlara maruz kalma bir diğer faktördür.

Dış Ortam Hava Kirliliği: Dış ortam hava kirliliği; yani kentlerdeki hava kirliliği hem KOAH'a hem de bu hastalığın alevlenmesine neden olur.

Yaş Faktörü: Yaş çoğu zaman KOAH için bir risk faktörü sayılıp genellikle 40 yaş üstü kişilerde gelişmektedir.

Genetik Faktörler: En iyi belgelenmiş genetik risk faktörü, dolaşımındaki bazı serin proteaz inhibitörlerinden biri olan alfa-1 antitripsin eksikliğidir.

Cinsiyet KOAH İçin Bir Risk Faktörü müdür?

KOAH prevalans (Belirli bir süre içinde bir hastalığın toplumda görülme sıklığını gösteren ölçüt) ve mortalitesinin erkeklerde kadınlardan daha yüksek olduğu görülmekle birlikte son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde elde edilen veriler, kadınlarla erkekler arasında görülme sıklığının neredeyse eşitlendiğini ortaya koymakta, bunun da tütün içme alışkanlığı dağılımındaki değişiklikleri yansıtıyor olabileceği düşünülmektedir

KOAH Nasıl Gelişir?

Solunan sigara dumanı ve biyoyakıt dumanı gibi nedenlere bağlı diğer zararlı partiküller akciğerde enflamasyona neden olur. Bu kronik inflamatuar yanıt parankim dokusunda harabiyete yol açabilir. Bunun sonucunda amfizem gelişir. Normal onarım ve savunma mekanizmaları bozulur. Bu da küçük hava yollarında fibrozise neden olur.

KOAH'ta hava akımı kısıtlamasında altta yatan mekanizmalar şunlardır:

• Küçük hava yolu hastalığı
• Hava yolunda enflamasyon
• Hava yolunda fibrazis; lümen tıkaçları
• Hava yolunda direnç artışı
• Parankim harabiyeti
• Alveoler tutunma kayıpları
• Elastik geri çekilmede azalma

KOAH Belirtileri Nelerdir?

KOAH hastalığının en önemli 3 belirtisi vardır:

• Öksürük
• Balgam
• Nefes darlığı

Hastalığın ilk yıllarında, yalnızca sabahlar öksürük ve az miktarda balgam çıkarma olur. Bu dönemde belirtiler genellikle önemsenmez ve sigara içmenin doğal bir sonucu olarak kabul edilir. Hastalar sigara içmeye devam ederlerse hastalık ilerler, öksürükler şiddetlenir, balgam miktarı artar ve günün her saatinde balgam çıkarmaya başlarlar. Daha sonra nefes darlığı ortaya çıkar. Nefes darlığı hastalığın erken dönemlerinde hızlı yürüme, merdiven çıkma veya koşma gibi eforda görülür.

Hastalığın ileri dönemlerinde istirahatte dahi nefes darlığı oluşur. Hastaların şikâyetleri kış aylarında ve özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu dönemlerde ve üst solunum yolu enfeksiyonları (grip, nezle) sonrasında artış gösterir. KOAH'ta sadece akciğere yönelik belirtiler ortaya çıkmaz. Ağır KOAH olgularında kalp yetmezliği ve dolaşım bozuklukları başta olmak üzere bir çok organda rahatsızlıklar görülür. KOAH ilerleyici ve geriye dönüşü olmayan bir hastalık olduğu için, ne kadar erken teşhis edilirse ve ne kadar erken tedaviye başlanırsa hastalık o kadar az rahatsızlığa neden olacaktır.

• 40 yaş üzerindeyseniz,
• Sigara içiyorsanız,
• Öksürük ve balgam çıkarıyorsanız,
• Günlük hayatta yaşıtlarınızdan daha çabuk yoruluyorsanız,
• Üşüttüğünüzde iyileşmeniz uzun sürüyorsa,
• Nefesiniz daralıyorsa

Siz de KOAH'lı olabilirsiniz. Mutlaka Solunum Fonksiyon Testi (SFT) yaptırın. KOAH teşhisinde SFT, Altın (Gold) Standart'tır.

KOAH Nasıl Teşhis Edilir?

Yukarıda da belirttiğimiz üzere solunum fonksiyon testi, KOAH için altın standarttır. SFT ile kesin teşhis konur. KOAH düşünülen bir olguda; 1’nci saniye zorlu ekspiratuar hacmin (FEV 1), zorunlu vital kapasiteye (FVC) oranına (FEV1/FVC) bakılır. FEV1/FVC < %/70 ise olguda hava kısıtlamasının varlığı doğrulanır ve olgu KOAH olarak değerlendirilir. FEV1/FVC < %/70 ise ikinci basamakta KOAH'ın evresinin tayini için FEV1 değerine bakılır.

• FEV1 ≥ %80 ise HAFİF
• %50 ≤ FEV1 < %80 ise ORTA
• %30 ≤ FEV1 < %50 ise AĞIR

FEV1 < %30 değeri, çok ağır evrede olarak değerlendirilir. Toraks grafisi KOAH teşhisi açısından faydalı değildir. Ancak diğer teşhis seçeneklerini dışlama ve eşzamanlı solunum sistemi hastalıkları (pulmoner fibrozis, bronşektazi, plevral hastalıklar), iskelet bozuklukları (kifoskolyoz) ve kalp hastalıkları (kardiyomgali) gibi önemli komorbiditeleri tespit etme açısından yararlıdır. Göğsün bilgisayarlı tomografisi (BT) rutin olarak tavsiye edilmez. Ancak, KOAH teşhisi konusunda şüphe varsa, BT görüntülenmesi eşzamanlı hastalıkların ayırıcı teşhisinde yardımcı olabilir.

KOAH Tedavisi Nasıl Olur?

Günümüzde var olan tedavi yöntemleriyle

• Hastalığın ilerlemesi önlenecek,
• Şikayetler azalacak,
• Egzersiz kapasitesi artacak,
• Yan etkiler engellenecek,
• Yaşam süresi uzayacak ve hayat kalitesi yükselecektir.

Tedaviye ne kadar erken başlanırsa ve hasta ne kadar aktif olarak tedaviye katılırsa, tedaviden o kadar yarar görür.

Tedavide ilk ve tavizi olmayan şart, sigaranın bırakılmasıdır. Sigarayı azaltmak değil, hayatınızdan tamamen çıkarmak amaçlanmalıdır. KOAH'ın sebep olduğu rahatsızlıkları azaltmak için şunlara dikkat edilmesi gerekir:

• Tozlu ve dumanlı ortamlarda çalışmamak, bulunmamak (soluduğunuz havaya dikkat edin)
• İlaçlarınızı düzenli ve uygun teknikte kullanmak
• Koruyucu aşıyı ihmal etmemek
• Mevsimsel grip aşısını ihmal etmemek
• Zatürre (pnömoni) aşısını ihmal etmemek
• Bol sıvı almak

Kaynak: Medicabil Dergisi - Sayı (Haziran 2017)