Radyoterapi Nedir? Hangi Durumlarda Kullanılır? Faydaları ve Yan Etkileri Nelerdir?

Radyoterapi Nedir? Hangi Durumlarda Kullanılır? Faydaları ve Yan Etkileri Nelerdir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Radyasyon tedavisi (radyoterapi), kemoterapi ve cerrahi ile birlikte kanseri tedavi etmek için kullanılan en güçlü araçlardan biridir. Radyoterapi, en yaygın türü olan harici radyoterapi (EBRT) ile dahili radyoterapiyi içerir. Radyasyon onkoloğu, kişinin durumuna ve sahip olduğu kanser türüne göre uyarlanmış radyoterapi önerebilir.

Radyoterapi Nedir?

Radyasyon tedavisi veya radyoterapi, kanser hücrelerini öldürmek için radyasyon (genellikle yüksek güçlü X-ışınları) kullanan yaygın bir kanser tedavisidir. Radyoterapi bağımsız olarak veya cerrahi ya da kemoterapi gibi diğer tedavilerle birlikte kullanılabilir.

Radyasyon onkologları, radyasyon tedavisi konusunda uzmanlaşmış doktorlardır. Radyasyon onkoloğu radyoterapinin hastaya fayda sağlayıp sağlamayacağını belirleyecektir. Eğer kararı fayda sağlayacağı yönünde olursa, sahip olunan kanser türü için en iyi radyasyon tedavisi türünü belirleyecektir. Ayrıca yakındaki sağlıklı dokuya zarar vermeden kanser hücrelerini yok edecek bir radyasyon dozajıyla radyoterapi planını da tasarlayacaktır.

Radyoterapinin Türleri Nelerdir?

İki ana radyoterapi türü vardır: Harici radyoterapi ve dahili radyoterapi. Her iki tür de kanser hücresinin DNA'sını yok ederek çalışır. Büyümelerini ve çoğalmalarını söyleyen DNA talimatları olmadan kanser hücreleri ölür ve tümörler küçülür.

Harici Radyoterapi (EBRT)

Harici radyoterapi en yaygın radyoterapi türüdür. Harici radyoterapi ile bir makine tümöre doğru yüksek enerjili radyasyon demetleri yönlendirir. Enerji X-ışınları (en yaygın), elektronlar veya protonlar olabilir. Harici radyoterapide hassasiyet hayati önem taşır. Radyasyon onkoloğu, sağlıklı dokulardan kaçınırken tümörü radyasyonla hedeflemek için bir tedavi planı tasarlayacaktır.

Harici radyoterapinin birçok şekli vardır:

• 3D konformal radyoterapi, tümörün 3D modelini oluşturmak için BT taramalarını ve bilgisayar yazılımını kullanır. Makine, modeli bir kılavuz olarak kullanarak sağlıklı dokuyu korurken kanser bölgesini hedef alan radyasyon ışınlarını yönlendirir.
• Yoğunluk ayarlı radyoterapi (IMRT), radyasyon tedavisinin daha gelişmiş bir şeklidir. IMRT, doz yoğunluğunu değiştiren birçok radyasyon ışını kullanır. Tümöre daha yüksek bir radyasyon dozu ve sağlıklı dokuya daha düşük dozlar verir.
• Ark tabanlı radyoterapi, bir IMRT şeklidir. Değişken yoğunluktaki enerji ışınlarını rotasyonel yay benzeri bir düzende yönlendirir. Bu yöntem geleneksel IMRT'den daha hızlı radyasyon verir. Volümetrik modülasyonlu ark terapisi (VMAT) ve tomoterapi, ark tabanlı radyoterapinin iki şeklidir.
• Görüntü kılavuzluğunda radyoterapi (IGRT), radyasyon makinesinin her tedaviden önce düşük dozlu bir X-ışını veya mini BT taraması elde ettiği bir harici radyoterapi şeklidir. Bu görüntü, tedavi alanının hizalanmasına yardımcı olarak daha hassas radyasyon verilmesini sağlar.
• Proton tedavisi, fotonlar (X-ışınları) yerine protonlardan oluşan radyasyon tedavisini kullanır. Belirli kişiler için protonlar tümöre aynı radyasyon dozunu verebilir ve sağlıklı dokulara radyasyon dozunu azaltabilir.
• Stereotaktik radyocerrahi, aynı Gamma Knife cerrahisi gibi küçük beyin tümörlerini cerrahi hassasiyetle yok etmek için yüksek dozda odaklanmış radyasyon kullanır. Ameliyattan farklı olarak kesme işlemi gerektirmez. Bu tedavi tipik olarak bir ila beş gün sürer.
• Stereotaktik vücut radyoterapisi, beynin dışındaki tümörleri yok etmek için yüksek dozda odaklanmış radyasyon kullanır. Stereotaktik radyocerrahi gibi, tümörleri cerrahi hassasiyetle ancak gerçek ameliyat olmadan ortadan kaldırır.
• İntraoperatif radyoterapi (IORT), ameliyat sırasında radyasyon verir. Bir tümör cerrahi olarak çıkarıldıktan sonra, intraoperatif radyoterapi cerrahi olarak çıkarılması güvenli olmayan kalan kanser hücrelerini yok eder.

Dahili Radyoterapi

Dahili radyasyon tedavisi radyasyonu vücudun içine, kanser hücrelerine yakın bir yere yerleştirir. Bu yöntem baş, boyun, meme, rahim ağzı, rahim veya prostattaki daha küçük tümörleri tedavi eder.

Dahili radyasyon katı bir kaynak yoluyla veya sıvı formda alınabilir. Türleri şunlardır:

• Brakiterapi, tümörün içine veya yanına katı bir radyoaktif kaynak veya “tohum” yerleştirir. Kaynak, kanser hücrelerini öldürmek için küçük bir alana radyasyon yayar. Bazı implantlar daha uzun süreler (haftalar) boyunca düşük dozlar salgılar. Diğerleri daha kısa süreler (dakikalar) için yüksek dozlar salabilir. Brakiterapide kullanılan bazı implantlar geçicidir. Diğerleri vücutta sonsuza kadar kalır. Sonunda radyasyon salınımını durdururlar.
• Sistemik terapi, kanser hücrelerini bulmak ve yok etmek için kana sıvı radyoaktif madde gönderir. Bazı formlar yutulur. Diğerleri için damar yoluyla bir enjeksiyon alınır. Tedaviler arasında radyonüklid tedavisi (radyoimmünoterapi) bulunur. Radyoimmünoterapi ile radyoaktif bir protein belirli kanser hücrelerini tanır, onlara bağlanır ve daha sonra onları öldürmek için radyasyon salgılar.

Radyoterapi Neden Kullanılır?

Radyoterapi kanser hücrelerini öldürür, tümörleri küçültür ve kanser semptomlarını hafifletir. Tek tedavi olabilir veya aşağıdakiler için kullanılabilir:

• Ameliyat gibi diğer kanser tedavilerinden önce tümörleri küçültmek (neo-adjuvan tedavi).
• Ameliyattan sonra kalan kanser hücrelerini yok etmek (adjuvan tedavi).
• Önceki tedaviden sonra geri dönen kanser hücrelerini öldürmek.

Radyoterapi semptomlara neden olan iyi huylu (kanserli olmayan) tümörleri de yok edebilir.

Radyoterapiden Önce Ne Olur?

Dahili radyasyon tedavisi için fiziki muayene ve görüntülemeye ihtiyaç olabilir. Radyasyon onkoloğu, radyasyonun nasıl alınacağına bağlı olarak işlem gününe nasıl hazırlanılacağını açıklayacaktır.

Harici radyoterapi, simülasyon adı verilen bir planlama randevusu içerir. Simülasyon, tedaviyi özelleştiren bir tedavi planlama adımıdır.

Simülasyon şunları içerir:

• Pozisyon alma. Kişi bir masa üzerine tam olarak tedavi seansları sırasında olacağı gibi konumlandırılır. Radyoterapi ekibi vücudu yerinde tutmak için bir kalıp veya maske kullanabilir. Böylece hizalamanın doğru olduğundan emin olurlar. Hangi vücut bölümlerinin radyasyon alması gerektiğini gösteren geçici veya kalıcı işaretler (küçük noktalar) konulabilir.
• Tarama yaptırmak. Tümörün yerini gösteren bir BT taraması veya MR çektirilir. Bu bilgi, ekibin sağlıklı dokuyu korurken tümörü hedef alan X-ışınlarını özelleştirmesine yardımcı olacaktır.

Simülasyon, onkoloğun radyasyon dozajını ve nasıl alınacağını belirlemesini sağlar.

Radyoterapi Sırasında Ne Olur?

Dahili radyasyon tedavisi genellikle özel bir ayakta tedavi odasında veya bir hastanede gerçekleştirilir. Radyasyon onkoloğu radyasyon implantını, kateter adı verilen küçük esnek bir tüp kullanarak yerleştirebilir. Bu tedavi için anestezi alınır, böylece işlem sırasında ağrı veya rahatsızlık hissedilmez. Dahili radyasyon tedavisinin sistemik formunda damar yoluyla radyoaktif sıvı alınır.

Harici radyoterapide simülasyon sırasında olduğu gibi konumlandırılmış bir masaya uzanılır. Radyasyon makinesi hastanın etrafında hareket eder ancak ona asla dokunmaz. Görevli uzman makineyi ayrı bir odadan çalıştırır. Bir interkom aracılığıyla taraflar istenildiği zaman birbiriyle konuşabilir. Makine pozisyon değiştirdikçe tümöre doğru hassas radyasyon dozları yönlendirir. Tedavi sırasında hiçbir şey hissedilmez.

Radyoterapiden Sonra Ne Olur?

Dahili radyasyon tedavisinden sonra genellikle aynı gün kısa bir dinlenmenin ardından eve gidilir. Bazen vücut eser miktardaki radyasyonu atarken hastanede kalınması gerekebilir. Sistemik (damar yolu) radyasyon tedavisinden sonra ter, idrar ve kan gibi vücut sıvıları yoluyla az miktarda radyasyon salgılanabilir.

Damar yoluyla veya kalıcı dahili radyoterapi alınırsa, başkalarını radyasyona maruz bırakma konusunda küçük bir risk vardır. Radyoterapiden sonra başkalarıyla ne kadar temas kurulması gerektiği konusunda doktorun rehberliğine uyulmalıdır.

Harici radyoterapiden önce ve sonra normal günlük aktivitelere devam edilebilir. Başkalarını radyasyona maruz bırakma riski yoktur.

Radyoterapinin Yan Etkileri Nelerdir?

Çoğu insan radyasyon tedavisini birden fazla tedavi seansına yayarak alır, böylece tek seferde tam doz almazlar. Tedavi programı, sağlıklı dokuya seanslar arasında iyileşmesi için zaman tanır. İyileşme süresi yan etkileri azaltır.

Yine de onkoloğun yönetilmesine yardımcı olacağı, hoş olmayan bazı yan etkiler yaşanabilir. Bu yan etkiler genellikle vücudun sadece doğrudan radyasyon alan kısmını etkiler.

Yan etkiler aşağıdakileri içerebilir:

• Yorgunluk.
• Mide bulantısı.
• Kusma.
• İshal.
• Baş ağrısı.
• Cilt tahrişi.
• Kuru, kaşıntılı kafa derisi.
• Saç dökülmesi.
• Ağız yaraları.
• Yutkunulduğunda ağrı.
• İştah azalması.
• Boğazda veya göğüste yanma hissi.
• İşerken ağrı veya yanma hissi.
• Sık sık işeme ihtiyacı (genellikle küçük miktarlarda).
• Karında şişkinlik veya kramplar.
• Dışkı yapmak için aciliyet hissi.

Sahip olunan kanser türü için önerilen radyasyon tedavisi türü göz önüne alındığında ne tür yan etkiler beklenmesi gerektiği onkoloğa sorulmalıdır.

Radyoterapinin Avantajları Nelerdir?

Radyoterapi yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan güvenilir ve etkili bir kanser tedavisidir. Sahip olunan kanser türüne bağlı olarak, radyasyon tedavisi kanser hücrelerini yok edebilir ve diğer tedavilerin daha iyi çalışmasına yardımcı olabilir. Aynı zamanda palyatif bakımın da önemli bir parçasıdır. Kanser semptomlarını hafifletebilir, böylece daha dolu, daha keyifli bir hayat yaşamak mümkün hale gelebilir.

Radyoterapinin Riskleri veya Komplikasyonları Nelerdir?

Radyoterapi birçok kanser türünü etkili bir şekilde tedavi etse de gelecekte farklı bir kansere yakalanma olasılığını da artırabilir. Birçok insan için radyoterapinin faydaları bu riske değer.

Onkologla birlikte potansiyel risklere karşı tedavinin faydaları konuşulmalıdır.

Normal Rutine Ne Zaman Dönülebilir?

Radyasyon alan bazı kişiler hiçbir sorun yaşamadan rutinlerine devam ederler. Diğerleri kendilerini o kadar hasta hissederler ki dinlenmek için zaman ayırmaları gerekir. Birçok kişi, tedaviden birkaç hafta sonrasına kadar yan etki yaşamaz.

Tedavi programı planlanırken doktorla en iyi ve en kötü durum senaryoları üzerine konuşulmalıdır.

 Ne Zaman Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Doktor, özellikle yaşam kalitesini etkileyenler olmak üzere yaşanan tüm yan etkiler hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Tedavi yanıtına bağlı olarak doktorun dozajı ayarlaması, tedavi programını değiştirmesi veya farklı bir tedavi türü denemesi gerekebilir.

Kişinin kanseri varsa ve radyoterapi tedavinin bir yoluysa, ayrıntıları sormaktan çekinmemek gerekir. Belirli kanserleri ve tümör tiplerini hedef alabilen çeşitli radyoterapi biçimleri mevcuttur. Bunlar, onkologların sağlıklı dokuyu korurken kanser hücrelerini öldürebilecek hassas dozlarda radyasyon vermesine olanak tanır. Belirli bir radyoterapi şeklinin zararlı radyasyona maruz kalmayı en aza indirirken tümörü hedeflemek için nasıl çalışacağı konusu doktora danışılabilir.