Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), tekrarlayan davranışlarda bulunmaya neden olan istenmeyen düşüncelere sıklıkla sahip olunan bir ruh sağlığı durumudur. Obsesif kompulsif bozukluk tedavisi genellikle psikoterapi ve ilaç tedavisini içerir. Obsesif kompulsif bozukluk ne kadar erken teşhis edilir ve tedavi edilirse, hastalığın seyri de o kadar iyi olur.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?

Obsesif kompulsif bozukluk, tekrarlayan davranışlar (kompulsiyonlar) yapmaya neden olan düşünce ve hislere (obsesyonlar) sıklıkla sahip olunan bir durumdur. Tekrarlayan davranışlar sosyal etkileşimleri ve günlük görevleri yerine getirmeyi önemli ölçüde engelleyebilir.

Obsesif kompulsif bozukluk genellikle yaşam boyu süren (kronik) bir durumdur ancak belirtiler zaman içinde ortaya çıkıp kaybolabilir. Herkes bir noktada obsesyon ve kompulsiyonlar yaşar. Örneğin, ara sıra ocağı veya kilitleri iki kez kontrol etmek yaygındır. İnsanlar ayrıca günlük konuşmalarda "takıntı" ve "takıntılı" ifadelerini çok rahat bir şekilde kullanırlar. Ancak obsesif kompulsif bozukluk daha aşırıdır. Bir kişinin gününün saatlerini alabilir. Normal yaşamın ve faaliyetlerin önüne geçer. Obsesif kompulsif bozukluktaki takıntılar istenmeyen şeylerdir ve obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler kompulsif davranışlarda bulunmaktan hoşlanmazlar.

OKB ve OKKB Arasındaki Fark Nedir?

Kulağa benzer gelse de obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve obsesif kompulsif kişilik bozukluğu (OKKB) farklı durumlardır.

Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu; mükemmeliyetçilik, organizasyon ve kontrol ile yoğun bir şekilde meşgul olmaya neden olan bir kişilik bozukluğudur.

Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler genellikle obsesyon ve kompulsiyonlarının sorunlu olduğunun farkındadır ve bu durumun tedavisi için profesyonel yardıma ihtiyaç duyduklarını kabul ederler. Obsesif kompulsif kişilik bozukluğuna sahip kişiler ise genellikle davranışlarında ve inançlarında yanlış bir şey olduğunu düşünmezler.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Kimleri Etkiler?

Obsesif kompulsif bozukluk herkesi etkileyebilir. Ortalama başlangıç yaşı 19'dur. OKB'li kişilerin yaklaşık %50'sinde belirtiler çocukluk ve ergenlik döneminde başlar. Bir kişinin 40 yaşından sonra OKB geliştirmesi nadirdir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Ne Kadar Yaygındır?

Obsesif kompulsif bozukluk nispeten yaygındır. Genel ABD nüfusunun %1,6 ila %2,3'ünü etkilemektedir.

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Belirtileri Nelerdir?

Obsesif kompulsif bozukluğun ana semptomları normal aktivitelere müdahale eden obsesyonlar ve kompulsiyonlardır. Örneğin, semptomlar genellikle işe zamanında gitmeyi engelleyebilir ya da makul bir süre içinde yatmaya hazırlanmakta zorlanmaya neden olabilir. Kişi bu semptomların sorunlu olduğunu biliyor olabilir ancak onları durduramaz. Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri gelip gidebilir, zaman içinde hafifleyebilir veya zaman içinde kötüleşebilir. Kişinin kendisinde veya çocuğunda günlük yaşamına müdahale eden obsesif kompulsif bozukluk belirtileri varsa, bir sağlık uzmanıyla konuşmalıdır.

Obsesif Kompulsif Bozuklukta Obsesyonlar

Obsesif kompulsif bozuklukta obsesyonlar, yoğun kaygıya neden olan istenmeyen, müdahaleci düşünceler veya zihinsel imgelerdir. Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler bu düşünceleri kontrol edemezler. Obsesif kompulsif bozukluk sahibi çoğu kişi bu düşüncelerin mantıksız veya irrasyonel olduğunun farkındadır.

Yaygın örnekler şunlardır:

• Mikrop veya kir gibi algılanan kirli maddelerle temas etme korkusu.
• Yeterince dikkatli olmadığı veya şiddetli bir dürtüyle hareket edeceği için kendine veya başkasına zarar verme korkusu.
• Seksle ilgili istenmeyen düşünceler veya zihinsel görüntüler.
• Hata yapma korkusu.
• Ahlakla ilgili aşırı endişe ("doğru ya da yanlış" ikileminde kalmak).
• Şüphe veya iğrenme duyguları.
• Cinsel yönelim veya cinsiyet kimliğiyle ilgili aşırı endişe.
• Düzen, düzgünlük, simetri veya mükemmellik ihtiyacı.
• Sürekli güvence ihtiyacı.

Obsesif Kompulsif Bozuklukta Kompulsiyonlar

Obsesif kompulsif bozuklukta kompulsiyonlar, takıntıları hafifletmek veya bunlardan kurtulmak için yapmak zorunda hissedilen tekrarlayan eylemlerdir. Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler bu kompulsif davranışları yapmak istemezler ve bunlardan zevk almazlar ancak bunları yapmak zorundaymış gibi hissederler yoksa anksiyeteleri daha da kötüleşir. Yine de kompulsiyonlar sadece geçici olarak yardımcı olur. Takıntılar kısa süre sonra geri gelir ve kompulsiyonlara geri dönüşü tetikler. Kompulsiyonlar zaman alıcıdır ve değer verilen önemli faaliyetlerin önüne geçer. Bunların takıntıların içeriğiyle eşleşmeleri gerekmez.

Örnekler şunları içerir:

• Şifonyerdeki eşyalar gibi şeyleri çok özel bir şekilde düzenlemek.
• Tekrar tekrar banyo yapmak, temizlik yapmak veya elleri yıkamak.
• Kişisel veya finansal değeri olmayan eşyaları toplamak veya biriktirmek.
• Kilitler, düğmeler ve kapılar gibi şeyleri tekrar tekrar kontrol etmek.
• Birine zarar verip vermediğini sürekli kontrol etmek.
• Sürekli güvence aramak.
• Sayı saymak, bir işi belirli sayıda yapmak veya belirli sayıları aşırı derecede tercih etmek veya bunlardan kaçınmak gibi sayılarla ilgili ritüellere sahip olmak.
• İlgisiz işler yaparken belirli kelimeleri veya duaları söylemek.

Kompulsiyonlar, takıntıları tetikleyen durumlardan kaçınmayı da içerebilir. El sıkışmayı veya kapı kolları gibi diğer insanların çokça dokunduğu nesnelere dokunmayı reddetmek buna bir örnektir.

Obsesif Kompulsif Bozukluğa Ne Sebep Olur?

Araştırmacılar obsesif kompulsif bozukluğa tam olarak neyin neden olduğunu bilmemektedirler. Ancak, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli faktörlerin gelişimine katkıda bulunduğunu düşünürler:

• Genetik: Çalışmalar, obsesif kompulsif bozukluğa sahip birinci derece akrabası (biyolojik ebeveyn veya kardeş) olan kişilerin bu hastalığa yakalanma riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Eğer ilgili akraba çocuk ya da gençken OKB geliştirmişse risk artar.
• Beyin değişiklikleri: Görüntüleme çalışmaları, obsesif kompulsif bozukluğu olan kişilerde beynin ön korteksinde ve subkortikal yapılarında farklılıklar olduğunu göstermiştir. Obsesif kompulsif bozukluk ayrıca Parkinson hastalığı, Tourette sendromu ve epilepsi gibi beynin benzer bölgelerini etkileyen diğer nörolojik durumlarla da ilişkilidir.
• PANDAS sendromu: PANDAS, "streptokok enfeksiyonlarıyla ilişkili pediatrik otoimmün nöropsikiyatrik bozuklukların" kısaltmasıdır. Boğaz enfeksiyonu veya kızıl gibi streptokok enfeksiyonu geçiren çocukları etkileyebilen bir grup durumu tanımlar. Obsesif kompulsif bozukluk bu durumlardan biridir.
• Çocukluk çağı travması: Bazı çalışmalar, istismar veya ihmal gibi çocukluk çağı travmaları ile obsesif kompulsif bozukluk gelişimi arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nasıl Teşhis Edilir?

Obsesif kompulsif bozukluk için bir test yoktur. Bir doktor kişiye semptomları ve tıbbi ve zihinsel sağlık geçmişi hakkında sorular sorduktan sonra tanı koyar. Sağlık hizmeti sağlayıcıları obsesif kompulsif bozukluk teşhisi koymak için Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, 5. Baskı'da (DSM-V) açıklanan kriterleri kullanır.

Bu kriterler şunları içerir:

• Obsesyonlar, kompulsiyonlar veya her ikisinin birden olması.
• Obsesyonlar veya kompulsiyonların çok fazla zaman alması (günde bir saatten fazla).
• Obsesyonlar veya kompulsiyonların sıkıntıya neden olması veya sosyal aktivitelere, iş sorumluluklarına veya diğer yaşam olaylarına katılımı etkilemesi.
• Belirtilerin madde, alkol, ilaç veya başka bir tıbbi durumdan kaynaklanmıyor olması.
• Belirtilerin yaygın anksiyete bozukluğu, yeme bozukluğu veya vücut imajı bozukluğu gibi farklı bir ruh sağlığı durumu ile açıklanamıyor olması.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nasıl Tedavi Edilir?

Obsesif kompulsif bozukluk için en yaygın tedavi planı psikoterapi (konuşma terapisi) ve ilaç tedavisini içerir. Bu tedavi obsesif kompulsif bozukluk semptomlarına yardımcı olmazsa ve semptomlar şiddetliyse, doktor transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS) önerebilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk İçin Psikoterapi

Konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapi, sağlıksız duygu, düşünce ve davranışları tanımlamaya ve değiştirmeye yardımcı olmayı amaçlayan çeşitli tedavi teknikleri için kullanılan bir terimdir. Psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanıyla çalışılır.

Çeşitli psikoterapi türleri vardır. Obsesif kompulsif bozukluk tedavisi için en yaygın ve etkili formlar şunlardır:

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Bilişsel davranışçı terapi sırasında bir terapist, kişinin düşüncelerini ve duygularını incelemesine ve anlamasına yardımcı olacaktır. Birkaç seanslık bilişsel davranışçı terapi, zararlı düşünceleri değiştirmeye ve olumsuz alışkanlıkları durdurmaya yardımcı olabilir, belki de bunları başa çıkmak için daha sağlıklı yollarla değiştirebilir.
• Maruz bırakma ve tepki önleme (ERP): ERP bir tür bilişsel davranışçı terapidir. ERP sırasında, bir terapist kişiyi korktuğu durumlara veya görüntülere maruz bırakır ve bir zorlama gerçekleştirme dürtüsüne direnmesini sağlar. Örneğin terapist kişiden kirli nesnelere dokunmasını isteyebilir ancak daha sonra ellerini yıkamasını engelleyebilir. Olumsuz bir şey olmadan korkulan bir durumda kalarak, endişeli düşüncelerin sadece düşünceler olduğu ve mutlaka gerçekler olmadığı öğrenilir.
• Kabul ve bağlılık terapisi (ACT): ACT, takıntılı düşünceleri sadece düşünce olarak kabul etmeyi öğrenmeye yardımcı olur ve gücü onlardan alır. Bir ACT terapisti, obsesif kompulsif bozukluk semptomlarına rağmen anlamlı bir hayat yaşamayı öğrenmeye yardımcı olacaktır.

Meditasyon ve rahatlama gibi farkındalık teknikleri de semptomlara yardımcı olabilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk İçin İlaç Tedavisi

Serotonin geri alım inhibitörleri (SRI'lar), seçici SRI'lar (SSRI'lar) ve trisiklik antidepresanlar olarak adlandırılan ilaçlar obsesif kompulsif bozukluk tedavisine yardımcı olabilir.

Doktorlar obsesif kompulsif bozukluk için genellikle SSRI'ları önerir ve bunları anksiyete veya depresyon için yaptıklarından çok daha yüksek dozlarda reçete eder. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) onaylı SSRI'lar şunları içerir:

• Fluoksetin
• Fluvoksamin
• Paroksetin
• Sertralin

Bu ilaçların işe yaramaya başlaması 8 ila 12 hafta kadar sürebilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Önlenebilir mi?

Obsesif kompulsif bozukluk önlenemez ancak erken teşhis ve tedavi, semptomları ve bunların kişini hayatı üzerindeki etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Seyri Nedir?

OKB'nin seyri kişiden kişiye değişebilir. Obsesif kompulsif bozukluk genellikle yaşam boyu süren ve azalıp çoğalabilen bir durumdur. Uygun tedaviyi alan obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler genellikle yaşam kalitesinde artış ve sosyal, okul ve/veya iş işlevlerinde iyileşme yaşarlar. Tedavi görülmezse, beyinde yapısal değişiklikler meydana geldiğinden, obsesyon ve kompulsiyon döngüsünü kırmak ve tedavi etmek daha zordur. Bu nedenle, kişini kendisi veya çocuğu semptomlar yaşıyorsa mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım alması çok önemlidir.

Obsesif Kompulsif Bozukluğu Olanlar Kendine Nasıl Bakabilir?

Obsesif kompulsif bozukluk için tıbbi tedavi aramanın yanı sıra, öz bakım uygulamak da semptomları yönetmeye yardımcı olabilir. Örnekler şunları içerir:

• Kaliteli uyku almak.
• Düzenli egzersiz yapmak.
• Sağlıklı bir diyet uygulamak.
• Kişinin onu destekleyen ve obsesif kompulsif bozukluğu anlayan yakınlarıyla vakit geçirmesi.
• Meditasyon, yoga, masaj ve görselleştirme gibi rahatlama teknikleri uygulamak.
• Obsesif kompulsif bozukluğu olan kişiler için yüz yüze veya çevrimiçi bir destek grubuna katılmak.

Obsesif Kompulsif Bozukluk İçin Ne Zaman Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Kişinin kendisi veya çocuğu obsesif kompulsif bozukluk tanısı aldıysa, tedavinin işe yaradığından emin olmak için muhtemelen doktorunu ve/veya ruh sağlığı uzmanını düzenli olarak görmesi gerekecektir. Obsesif kompulsif bozukluk için ilaç kullanılıyorsa ve herhangi bir hoş olmayan yan etki fark edilirse bu konu sağlık uzmanıyla konuşulmalıdır.

Obsesif kompulsif bozukluğun bir ruh sağlığı sorunu olduğunu unutmamak önemlidir. Tüm ruh sağlığı sorunlarında olduğu gibi, belirtiler ortaya çıkar çıkmaz yardım aramak hayattaki aksaklıkları azaltmaya yardımcı olabilir. Doktorlar ve ruh sağlığı uzmanları, obsesyon ve kompulsiyonları yönetmeye yardımcı olabilecek tedavi planları sunabilir.