Disfaji (Yutma Güçlüğü) Nedir? Belirtileri ve Sebepleri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Disfaji (Yutma Güçlüğü) Nedir? Belirtileri ve Sebepleri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Disfaji veya yutma güçlüğü, birçok farklı tıbbi durumun belirtisidir. Bu durumlar arasında sinir sistemi ve beyin bozuklukları, kas bozuklukları ve boğazdaki fiziksel tıkanıklıklar yer alır. Yutma sorunlarının tedavisi ilaçları, yeme alışkanlıklarındaki değişiklikleri ve bazen de ameliyatları içerebilir.

Disfaji (Yutma Güçlüğü) Nedir?

Disfaji, yutma güçlüğü için kullanılan tıbbi terimdir. Yutkunulduğunda, yiyecek veya içeceği ağızdan mideye taşımak için birçok kas ve sinir birlikte çalışır. Bu parçaların çalışma şekliyle ilgili bir sorun olduğunda, yutkunma rahatsız edici veya yavaş hissedilebilir. Su, yiyecek ve hatta tükürük yutmaya çalışıldığında öksürülebilir veya boğulma hissi yaşanabilir.

Çoğu insan disfajinin nasıl bir his olduğunu bilir. Eğer çok hızlı yemek yediyseniz ve yemeğin yanlış boruya gittiğini hissettiyseniz veya bir şey sıkıştığı için boğazınızı temizlediyseniz, disfajiye zaten aşinasınız demektir. Bu his hoş olmamakla birlikte genellikle endişelenecek bir şey değildir. Ancak disfaji bazen ciddi bir şeyin işareti olabilir. İnme sonrası sık görülen bir semptomdur. Tedavi edilmeyen disfaji, hava yoluna yiyecek veya sıvı kaçması (aspirasyon) gibi riskler oluşturabilir. Bu durum akciğer enfeksiyonuna veya zatürreye yol açabilir.

Dil ve konuşma terapisti adı verilen yutma bozuklukları uzmanı, yutma yeteneğini değerlendirebilir ve bir risk varsa tedavi sağlayabilir.

Disfaji Türleri Nelerdir?

Sağlık hizmeti sağlayıcıları, sorunun nerede olduğuna bağlı olarak disfajiyi üç tipe ayırır.

Yutma, yiyecek ve sıvıların mideye doğru yaptığı bir yolculuk olarak düşünülebilir. Yol boyunca üç ana durak vardır: Ağız (ağız boşluğu), boğaz (farenks) ve mideye bağlanan yemek borusu (özofagus).

Bu önemli duraklardan herhangi birindeki sorunlar yavaşlamaya neden olarak yutkunmayı zorlaştırabilir veya imkansız hale getirebilir.

• Oral disfaji: Sorun ağızdadır. Çene, dişler ve dil çiğnerken yiyecekleri daha küçük parçalara ayırmak için birlikte çalışır. Tükürük bezleri yiyecekleri yumuşatarak kolayca parçalanmalarını sağlayan tükürük üretir.
• Orofaringeal disfaji: Sorun boğazdadır. Ağız yiyeceği hazırladıktan sonra dil onu boğazın arkasına doğru iter. Gırtlak, yiyecek veya sıvının yemek borusuna giderken hava yoluna (trakea) kaymasını önlemek için kapanır. Orofarengeal disfaji, transfer disfaji olarak da bilinir. Bu durum, yiyecekleri ağızdan boğaza aktarırken sorun yaşamak olarak düşünülebilir.
• Özofagus disfajisi: Sorun yemek borusundadır. Yemek borusu, yiyecek veya sıvıyı mideye ulaşana kadar dalga benzeri bir hareketle (peristalsis) aşağı doğru sıkıştırır.

Disfajiye Ne Sebep Olur?

Yutkunmaya yardımcı olan kaslar veya sinirleri etkileyen herhangi bir bozukluk, hastalık veya durum disfajiye neden olabilir.

Sinir Sistemi ve Beyin Bozuklukları

Beyni ve sinir sistemini (kasları ve organları kontrol eden sinir ağı) etkileyen ve disfajiye neden olan durumlar ve yaralanmalar şunlardır:

• Amyotrofik lateral skleroz (ALS): Kasları kontrol eden sinirleri zayıflatan bir durumdur.
• Beyin tümörleri: Beyindeki büyümeler (hem kanserli hem de iyi huylu) kaslara hareket etmesini söyleyen sinir sinyallerini bozabilir.
• Serebral palsi: Kasları hareket ettirmeyi ve koordine etmeyi zorlaştıran gelişimsel bir bozukluktur (doğuştan gelir).
• Bunama: Düşünme ve hareketi koordine etme güçlüğü içeren farklı hastalıklarla ilişkili zihinsel bir durum.
• Multipl skleroz (MS): Beyindeki ve omurilikteki sinirlere zarar veren bir otoimmün hastalık. Otoimmün bir hastalıkta bağışıklık sistemi vücudun sağlıklı hücrelerine saldırır.
• Parkinson hastalığı: Beyindeki dokunun bozulmasına neden olarak hareket ve koordinasyon sorunları yaratan bir durumdur.

Kas Hastalıkları

Baş ve boyundaki kasların yutmaya yardımcı olmasını engelleyen durumlar şunlardır:

• Akalazya: Yemek borusunun alt kısmındaki kasların, yiyeceklerin mideye girmesine izin vermek için gevşemediği nadir bir bozukluktur.
• Krikofaringeal spazmlar: Spazmlar (anormal kasılmalar) yemek borusunun üst kısmındaki kas çok fazla sıkıştığında meydana gelir ve boğazda bir şeyin sıkıştığı hissini yaratır.
• Özofagus spazmları: Yemek borusundaki çeşitli kaslar çok fazla sıkıldığında meydana gelen spazmlar.
• Musküler distrofi: Kasların zamanla zayıflamasına neden olan bir grup kalıtsal durum.
• Myastenia gravis: Sinirlerin kaslara gönderdiği sinyalleri keserek hareketleri kontrol etmeyi zorlaştıran bir otoimmün hastalık.
• Miyozit: Boğazda ve yemek borusunda kas zayıflığına neden olabilen bir otoimmün hastalık.
• Skleroderma: Özofagusta yara dokusu oluşmasına neden olan bir otoimmün hastalık. Sert doku, yemek borusu kaslarının yiyecekleri mideye doğru hareket ettirmek için sıkışmasını engeller.

Daralma, Tıkanma ve Yapısal Sorunlar

Tıkanıklık yaratan veya boğazın ya da yemek borusunun çok dar olmasına neden olan durumlar yutkunmayı zorlaştırabilir. Nedenler şunları içerir:

• Kanser: Baştaki ve boynunuzdaki tümörler yiyecek ve içecekleri engelleyebilir. Özofagus kanseri, disfajiye neden olan en yaygın kanser türüdür.
• Eozinofilik özofajit: Yemek borusunda çok fazla beyaz kan hücresi (eozinofil) birikerek sertliğe neden olduğunda ortaya çıkan bir durumdur.
• Özofagus divertikülü: Yemek borusunun iç yüzeyinde oluşan zayıflamış bir kese. Yiyecek parçaları kesede toplanabilir ve boğazda bir şey sıkışmış hissi yaratabilir. En yaygın türüne Zenker divertikülü denir.
• Özofagus ağları ve (Schatzki) halkaları: Özofagusun içinde tüpü daraltan atipik doku. Daha küçük tüp yiyeceklerin sıkışmasına neden olabilir.
• GÖRH (asit reflü hastalığı): Mide asidi yemek borusuna doğru geri akarak yara dokusuna neden olabilir. Bu doku özofagus striktürü adı verilen daralmaya ve Barrett özofagusu adı verilen tahrişe neden olabilir. Bu durumlar yutkunmayı ağrılı ve zor hale getirebilir.

Diğer Nedenler

Strep boğaz (bakteriyel tonsillit) gibi enfeksiyonlar, yutma güçlüğüne yol açan ağrı ve iltihaplanmaya neden olabilir. Disfaji, baş ve boyunda ameliyat veya diğer tedavi türlerinden sonra ortaya çıkabilir. Örneğin, baş ve boyun kanseri için radyasyon tedavisi tümörleri yok eder ancak yutmayla ilgili dokulara da zarar verebilir.

Disfaji İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

Yaşlanma disfajiye neden olmaz ancak önemli bir risk faktörüdür. Yaşlandıkça kaslar bozulur ve bizi yaralanmalara karşı daha duyarlı hale getirir. Disfaji ile ilişkili birçok nörolojik durumun gelişme riski yaşla birlikte artar.

Disfaji Nasıl Teşhis Edilir?

Bir sağlık hizmeti sağlayıcısı belirtiler hakkında sorular sorar ve fiziki muayene yapar. Baş ve boyundaki yutmaya yardımcı olan yapıları kontrol etmek için bir veya daha fazla test yapabilirler. Farklı doktorlar farklı testlerde uzmanlaşmıştır.

Tipik testler şunları içerir:

• Özofagram (baryum yutma testi): Bir radyolog kişiye içmesi için baryum solüsyonu verir ve bu solüsyon boğazı ve yemek borusunu röntgenlerde net bir şekilde gösterir. Kişi yutkunurken yemek borusunun nasıl çalıştığını gösteren bir video kaydeden röntgenler çekilir.
• Özofagoduodenoskopi (EGD) veya üst endoskopi: Bir gastroenterolog boğazdan aşağıya boğazın, yemek borusunun ve midenin görüntülerini çeken bir skop yerleştirir. Daralma, tümörler ve Barrett özofagusu gibi durumları gösterebilir.
• Laringoskopi: Bir kulak burun boğaz uzmanının burna küçük bir dürbün yerleştirerek boğazı ve gırtlağı düzensizlikler açısından incelemesini sağlar.
• Modifiye baryum yutması: Bir dil ve konuşma terapisti kişiye yutması için baryumla kaplı sıvı ve yiyecekler verir. Bir radyolog ağzın, boğazın ve yemek borusunun nasıl çalıştığını kaydeden röntgenler çekerken hastaya ne zaman çiğnemesi ve yutması gerektiğini söylerler.
• Fiberoptik endoskopik yutma değerlendirmesi (FEES): Bir kulak, burun, boğaz uzmanı, gırtlağı ve yemek borusunun üst kısmını görmesini sağlayan küçük bir kamerayı burna yerleştirir. Kamera yerleştirildikten sonra, kamerada görünmelerini sağlayan bir boya içeren sıvılar ve yiyecekler tüketilir. Doktor, yutma sürecini izleyecek ve yiyeceklerin hava yoluna girip girmediğini kontrol edecektir.
• Özofagus manometrisi: Bir gastroenterolog burundan mideye bir tüp geçirir. Tüp yerleştirildikten sonra hastadan su içmesi istenir. Tüp, kişi sıvıyı yutarken yemek borusundaki kasılmaları ölçen bir basınç kaydediciye bağlanır.

Disfaji Nasıl Tedavi Edilir?

Disfaji tedavisi, buna neyin neden olduğuna ve ne kadar şiddetli olduğuna bağlıdır. Tedavi aşağıdakileri içerebilir:

• İlaç tedavisi: Doktor, disfajiye neden olan enfeksiyonları (genellikle virüsler veya mantarların neden olduğu) tedavi etmek için antimikrobiyal ilaçlar reçete edebilir. Gastroözofageal reflü hastalığı tedavisi asit reflüsünü kontrol etmek için kullanılan ilaçları içerir.
• Yaşam tarzı değişiklikleri: Doktor beslenme düzenini ve yeme alışkanlıklarını değiştirmeyi önerebilir. Çiğnenmesi daha kolay olan daha yumuşak yiyeceklere ihtiyaç duyulabilir. Çok sıcak veya soğuk yiyecek ve içeceklerden kaçınmak gerekebilir.
• Diğer tıbbi tedaviler: Nörolojik bir durum yutkunmayı zorlaştırıyorsa doktor çeşitli çözümler sunabilir. Seçenekler arasında kas spazmlarını hafifletmek için botulinum toksini (Botox) enjeksiyonları yer alabilir. Özofagusu genişletmek veya bir tıkanıklığı gidermek için bir prosedüre ihtiyaç duyulabilir.
• Besleme tüpü: Kişi yeterince yiyip içemiyorsa ya da boğulma riski altındaysa doktor beslenme tüpü önerebilir. Bir beslenme tüpü besinleri doğrudan bağırsaklara veya mideye iletir. Doktor hastayla birlikte seçenekleri değerlendirecektir.

Yutma Problemleri İçin Rehabilitasyon

Birçok kişi rehabilitasyonu faydalı bulmaktadır. Bir kulak, burun, boğaz doktoru, yutma kaslarını güçlendirmek için kişiye egzersizler öğretebilir.

Güvenli bir şekilde yutmak için doktor şunları önerebilir:

• Yeme ve içme şeklini değiştirmek: Doktor, daha küçük ısırıklar almak ve yiyecekleri iyice çiğnemek için hastaya rehberlik edecektir. Sulu sıvıları yutmak zor olabileceğinden içeceklere özel bir koyulaştırıcı toz eklemek gerekebilir.
• Yemek yerken dik oturmak: Boğulma riskini azaltmak için doktor, yemek yerken oturmanın en doğru yolunu gösterecektir. Ayrıca yutmayı kolaylaştırmak için başın nasıl eğileceği de öğrenilebilir. Bu teknikler, yiyecek veya sıvının nefes borusundan aşağı inme riskini azaltır.
• Boğazı temizlemek: Dil ve konuşma terapistleri, yiyecek veya içecek sıkışırsa biraz öksürerek boğazın nasıl güvenli bir şekilde temizleneceğini öğretebilir.

Disfajinin Tedavi Edilmemesinin Komplikasyonları veya Riskleri Nelerdir?

Disfaji ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir ve hatta tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Riskler şunları içerir:

• Dehidrasyon.
• Yetersiz beslenme.
• Boğulma.
• Sessiz aspirasyon ve aspirasyon pnömonisi. İnme geçirenler özellikle sessiz aspirasyon açısından yüksek risk altındadır. Sessiz aspirasyon, herhangi bir öksürük, boğulma veya diğer yutma sorunu belirtileri olmadan yiyecek ve sıvının akciğerlere girmesidir. Yabancı maddeler zatürreye yol açabilir.

Yutma Güçlüğü Konusunda Ne Zaman Doktor ile İletişime Geçilmelidir?

Yutma güçlüğünün tek seferlik bir şey olmadığı fark edildiğinde bir doktordan randevu alınmalıdır. Tekrarlayan disfajinin muhtemelen doktorların teşhis ve tedavi edebileceği bir nedeni vardır.

Kişi nefes almakta zorlanıyorsa ve boğazına bir şey takıldığını düşünüyorsa 112 Acil Çağrı Merkezini aramalı veya bir acil servise başvurmalıdır. Ani kas güçsüzlüğü, felç ve yutkunamama da acil durum belirtileridir ve hemen yardım alınmalıdır.

Öksürme, boğulma ve boğaza bir şey takıldığı hissi rahatsız edici olabilir ancak yardım almak için hayat kurtarıcı sinyaller de verebilirler. Düzenli olarak yutkunmakta zorlanılıyorsa bir doktoru ziyaret etmenin zamanı gelmiş demektir. Doktor, inme geçiren veya yutma bozukluğu açısından yüksek risk altında olan kişilerin yutma sorunları olup olmadığını kontrol edecektir. Bir sorun varsa kulak, burun, boğaz uzmanı, genellikle güvenli bir şekilde yemek yemek veya içmek için kullanılabilecek kaynaklar sağlayabilir ve böylece ihtiyaç duyulan besinler daha kolay bir biçimde alınabilir.